Tükenmişlik sendromu kavramı, son zamanlarda günlük hayatta ve çalışma hayatında sıklıkla karşılaşılan bir kavramdır.
Peki tükenmişlik nedir?
Tükenmişlik, devamlı olarak bitkin ve yorgun hissetme, hayata olumsuz bir tutumla yaklaşma, çaresizlik ve umutsuzluk gibi durumlarla karakterize olan, kişinin üretken ve enerjik olmasını engelleyen çok boyutlu bir kavramdır. Tükenmişlik sendromu yaşayan bireylerin gerek sosyal hayatı gerekse iş hayatında bazı aksaklıklar meydana gelebilir. Kişi kendisini güçsüz, bitkin hissedebilir. Bundan dolayı bu kişiler bir işi başlatma veya devam ettirme konusunda başarısızlık gösterebilir. Yaşanan bu durum kişiyi sadece psikolojik olarak değil fiziksel ve davranışsal olarak da etkileyebilmektedir. Örneğin kişi insanlardan uzaklaşarak iç dünyasına çekilebilir, insanlara herhangi bir yararının dokunmayacağını düşünebilir.
Tükenmişlik ne değildir?
Tükenmişlik sadece bitkinlik veya yorgunluk değildir. Birçok insan günlük hayatında kendisini yorgun hissedebilir. İnsanlar böyle zamanlarda genellikle dinlendiğinde bu his ortadan kalkar. Fakat tükenmişlik sendromu yaşayan kişilerde bahsedilen, uzun süreli bitkinlik, sürekli yorgun olma hali vb. gibi durumlardır.
Tükenmişlik Sendromunun Nedenleri
Tükenmişliğin nedenleri arasında “bireysel ve örgütsel” sebepler olarak iki ana başlık mevcuttur.
- Tükenmişliğin bireysel nedenleri
- Kaygı seviyesinin yüksek olması,
- Sosyal desteğin azlığı,
- Sosyal ilişkilerde karşı taraf lehine aşırı hassasiyet gösterme,
- Bireyin çevresindekilerin beklentilerinin yüksek olması vb.
- Tükenmişliğin örgütsel nedenleri
- Kişinin iş yerinde görevi adına iş tanımının net olmaması ve iş yükünün fazla olması,
- Kişinin yaptığı iş karşılığında aldığı ücretten memnun olmaması,
- İş tanımı ve verilen yetkinin uyumsuzluğu,
- Çalışma saatlerinin olması gereken zamandan uzun olması,
- Çalışanlara karşı yapılan ayrımcılık hissi,
- Çalışılan ortamdaki uygun olmayan fiziki koşullar vb.
Tükenmişlik sendromu nasıl anlaşılır/belirtileri nelerdir?
Tükenmişlik sendromunun fiziksel, duygusal ve davranışsal olarak üç tür belirtisi olabilmektedir.
| Fiziksel Belirtiler | Duygusal Belirtiler | Davranışsal Belirtiler |
Sürekli yorgunluk hissi Baş ağrısı Tansiyon yükselmesi veya düşmesi Kilo kaybı veya kilo alımı Uykusuzluk Solunum güçlüğü Aşırı terleme Mide ağrısı | Şüpheci, endişeli tutum Suçluluk hissi Mutsuz hissetme Öfkeli ve kızgın hissetme Ani duygu geçişleri Başarısız hissetme Yalnız hissetme Çaresizlik Değersizlik hissi | İzolasyon, içe kapanma Daha sık yardıma ve onaylanmaya ihtiyaç duyma En sevilen aktivitelere dahi isteksizlik Tırnak yeme Unutkanlık, dalgınlık, dikkatsizlik Sık sık ağlama Alınganlık |
Yavaş yavaş ve gizliden gelişen tükenmişlik sendromu için tedbir alınmaması, tükenmişliğin daha fazla artmasıyla ve tükenmişliğe eşlik eden bazı rahatsızlıkların ortaya çıkmasıyla sonuçlanabilir. Bundan dolayı yaşanan belirtilerin bilinmesi ve bu belirtilere karşı önlemlerin zamanında alınması çok önemlidir.
Tükenmişliğin Evreleri
- Şevk ve coşku evresi
Bu evrede mutluluk, umut, beklenti düzeyinde artış söz konusudur. Karşılaşılan zor şartlara uyum sağlama konusunda yoğun bir gayret mevcuttur. Buna rağmen kişi iş veya sosyal hayatıyla ilgili gerçekçi olmayan beklentilere girer ve bu durum kişinin hayatını olumsuz yönde etkileyebilir.
- Durağanlaşma evresi
Bu evrede kişi zorluklar karşısında sıkıntı çekmeye başlar. Aynı zamanda yaptığı iş haricinde başka şeylere zaman ayıramadığını sorgular. Bunun sonucunda kişinin beklenti düzeyinde bir azalma görülebilir ve umutsuz hissedebilir. İşten alınan doyumun azalmasıyla beraber kişinin kendi ihtiyaçları ve sosyal hayatı önem kazanır.
- Engellenme evresi
Bu evrede kişi yaşanan olumsuz durumları değiştiremeyeceğini düşünür. Kişi zorluklarla karşılaştıkça ortaya çıkan tükenmişliğin engellenmesi için farklı yollara başvurur. Kendini izole etme, kaçınma bunlardan bazılarıdır.
- Umursamazlık evresi
Bu evrede kişi ileri derecede umutsuzluk, yoğun bir duygusallık yaşamaktadır. Yapılan işten zevk almama söz konusudur, iş sadece ekonomik ve güvenlik ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılır. Ya da kişi işinden ayrılarak etrafındaki insanlarla ilişkisini tamamen kesme eğiliminde olabilir.
Tükenmişlik Hissi İle Baş Etmek
- Tükenmişlik hissi ile baş etmek için öncelikle kişinin tükenmişliğin ve belirtilerinin ne olduğunu bilmesi gerekir. Böylelikle yaşanan durum erken fark edilir ve kişinin çözüm yolları aramasına katkı sağlar. Özetle tükenmişlik sendromu ile ilgili bilinçlenmek bu noktada oldukça önemlidir.
Bunun dışında;
- Kişinin işe dair hedeflerinin ve beklentilerinin gerçekçi olması,
- Stres etkenlerini tanımlamak ve bunların farkında olmak,
- Bir işe başlamadan önce işte karşılaşılacak zorluk ve riskleri belirlemek,
- Çalışma hayatı dışında kalan zamanları keyif alınan aktiviteler ile değerlendirmek,
- Bazı rahatlama aktivitelerini uygulamak (doğru nefes alma egzersizleri, spor yapmak gibi)
- Yapılan herhangi bir işte belli aralıklarla molalar vermek,
- Yardım ve destek ağının kurulmasını sağlamak tükenmişlikle baş etmek için önemli noktalardan bazılarıdır.
