Toksik İlişki Ne Demek?

İnsanlar sosyal hayatta birçok ilişki içerisinde yer almaktadır. Romantik ilişkiler, aile ilişkileri ve arkadaşlık ilişkilerindeki olumlu deneyimler sosyal yaşamın zengin ve anlamlı bir parçasıdır. Olumlu ve sağlıklı ilişkilerin yanı sıra gergin ve duygusal strese maruz bırakan ilişki modelleri de bulunmaktadır.

Sağlıksız olan bu ilişkiler gündelik dilde toksik ilişki kavramı ile tanınmaktadır. Ancak psikopatoloji literatüründe toksik ilişki veya zehirli ilişki diye bir kavram bulunmamaktadır. Terminolojide bulunmasa da toksik ilişki sağlıksız ilişkiyi etiketlemek için kullanılmaktadır. Bu yazıda toksik ilişki ve toksik birey olarak tanımlanan kavramlar sağlıksız ilişki modelini ve karakterini yansıtmaktadır.

Toksik bir ilişki ne demek? Toksik ilişki saygı ve destek eksikliğinin bulunduğu, kontrol edici davranışların yoğun olarak yaşandığı, partnerin ilişkiden keyif almayarak mutsuz ve yorgun hissetmesine neden olumsuz bir ilişki dinamiğidir.

Sağlıklı bir ilişkide saygı, sevgi, güven ve şefkat gibi olumlu duygularla partnerler arası bağ kurulurken toksik ilişkilerde toksik bağ yer almaktadır. Peki toksik bağ ne demek?  Partnerler arasında duygusal ve sosyal alanlarda negatif duygular ve davranışların egemen olduğu bağlanma şeklidir.

Toksik bir ilişki günlük görevleri ve sorumlulukları yerine getirememe gibi sosyal işlevselliği bozmaktadır. Yoğun olarak toksik ilişkiye maruz almış kişiler depresyon veya kaygı gibi duygusal olarak zorlanmalar da yaşayabilmektedir.  Bu nedenle toksik ilişki içinde olduğunu düşünen bireyler zihinsel ve duygusal sağlığını koruyabilmek için gerekli konularda destek almalıdır.

Toksik İlişki Belirtileri Nelerdir?

Toksik ilişkileri tanımlayıcı temel özellikler bulunmaktadır. Kişinin kendini bulunduğu ilişki içerisinde güvende hissetmemesi, keyif almaması ve ruhsal/fiziksel olarak zarar görmesi en başlıca özelliklerdir.  Her toksik ilişkide toksik bir birey bulunmaktadır.

Toksik birey ne demek? Toksisite yani zarar verici davranışlar sergileyen bir kişiyi ifade etmektedir. Bu davranışlar saldırganlık, manipülatif tutumlar, eleştiricilik veya sürekli negatiflik olarak tanımlanabilir. Toksik birey kıskançlık, güvensizlik gibi duygusal problemler yaşayarak kontrol ve güç arzusu ile hareket etmektedir.

Zorlayıcı ve sağlıksız olan toksik ilişki özellikleri:

• Duygusal ve fiziksel destek eksikliği: İlişkide partnerler birbirlerinden destek alması gerekirken toksik ilişkilerde bu destekler görülmemektedir. Şefkat göstermek, sevgiyle bağlanmak, güvende hissetmek gibi duygusal ihtiyaçlardan yoksundur. Sorumlulukların paylaşılması veya yardımlaşma gibi fiziksel destekler yer almamaktadır.
• Güven eksikliği ve aşırı kıskançlık: Toksik birey partnerine sağlıklı bir şekilde güvenemez.  Bu nedenle partnerinin davranışlarını ve çevresindekileri sürekli kontrol etmektedir. Aşırı kontrol davranışı aşırı kıskanç tutumlarla birlikte görülmektedir. Toksik birey partnerinin etrafındaki kişileri tehdit olarak görmekte veya her hareketinden şüphelenmektedir. Onun hayatını kısıtlamaktadır. Bu yüzden partneri kendisini daha yalnız ve güvensiz hissetmektedir.
• Saygısız söz ve davranışlar: Toksik birey partnerini sürekli aşağılamakta, yetersiz hissettirmekte ve suçlayıcı sözlerle sözler söylemektedir. Aralarında yıkıcı bir iletişim bulunmaktadır. Bu söz ve davranışlar partnerin ilişkide değer görmediğini hissetmesine, öz saygısını yitirmesine, duygusal olarak kaygılı ve çökkün hissetmesine sebep olmaktadır.
• Psikolojik manipülasyon: İlişkide gücü, ayrıcalıkları ve kontrolü ele almak isteyen toksik birey zihinsel çarpıtmalar ve duygusal sömürüler ile karşı tarafı kullanmaktadır. Psikolojik manipülasyon (gaslighting) ile yanıltma ve aldatıcı davranışlarla partnerin öz saygısını sarsmaktadır. Partnerinin duygusal istikrarını bozmakta ve zihinsel kapasitesinden kuşku duymasına sebep olmaktadır.
• Duygusal ve fiziksel şiddet: Her türlü istismar veya şiddet toksik ilişkinin bir belirtisidir. Bu şiddet eğilimini göstermeye eğimli olan partnerlere karşı dikkatli olmak ve destek almak gereklidir.

Toksik İlişki Neden Olur?

Bir ilişki başlangıçta güzel başlasa da ilerleyen süreçte toksik hale gelebilir. Özellikle ilişki dinamiğini dengeleyememek buna sebep olabilmektedir. Örneğin; bazı partnerler diğerini memnun etme konusunda daha fazla çaba harcamaktadır. Zaman zaman kendi fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarını da feda ederek partnerinin ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Partnerinin kendisini koşulsuz sevdiğine olan inançları yüksektir. Ancak bu noktada partner tam tersine daha kısıtlayıcı ve kontrolcü hale gelir. Yani toksik bir bireye dönüşür. Yıkıcı eleştirilerle sevgiyi ondan esirger. Özgüvenlerini sarsıcı söz ve davranışlarda bulunur.

Partnerin toksik davranışı, sağlıksız düşünceleri ve toksik başa çıkma mekanizmaları ilişkiyi işlevsiz hale getirmektedir. Toksik davranışa neden olan bazı durumlar şunlardır:

Geçmiş travmalar: Toksik bireyin geçmiş ilişkilerinde yaşadığı örseleyici olaylar da toksik ilişkiye neden olabilmektedir. Ailesinde gördüğü toksik ilişki şemalarını model alarak kendi ilişkisine yansıtabilir.

Düşük öz saygı: Kendisinin başarılı veya iyi bir insan olmadığını düşünen birey toksik baş etme mekanizması kullanarak kendine olan güvenlerini arttırmaya çalışır. Partnerini küçümser, aslında onun yetersiz olduğunu düşünmesini sağlar, kısıtlayıcı ve kontrolcü davranır.

Reddedilme korkusu: Toksik partner ilişkide reddedilmekten korktuğu için karşı tarafı sürekli manipüle etmekte ve karşısındakini duygusal olarak istismar etmektedir.

Psikopatoloji: Mental sağlık problemleri yaşayan kişiler toksik davranışalar sergilemeye daha yatkındır. Narsistik bireylerin kendilerini hatasız görmesi, hatayı karşı tarafta araması ilişkiyi tek taraflı yaşamaya itmektedir. Pasif-agresif (saldırgan) tutumlar sergileyen bireylerin de saldırgan eleştirici ve küçümseyici tavırları ilişki dengesini bozmaktadır. Ancak her psikolojik veya duygusal zorlantı toksik ilişkiye neden olmaz.

Toksik İlişki Nasıl Anlaşılır?

Toksik ilişkinin tanınması ve anlaşılmasına yardımcı olmak için çift terapisi ve bireysel terapiler ile psikolojik destek sunulmaktadır. Ancak birey kendi gözlem ve değerlendirmesiyle de toksik ilişkiyi anlayabilir. Toksik bir ilişkide yaygın olarak görülen durumlar şu şekildedir:

• Toksik ilişkide partnerler iletişim kurmakta zorlanırlar.  Ufak gibi gözüken sorunlar sağlıklı iletişim kurulamadığı için çatışmaya dönüşmektedirler.
• Toksik birey karşısında partner ilişki içerisinde güven, neşe hissetmez; endişe, öfke ve mutsuzluk duygusu daha belirgin olmaya başlar.
• Toksik ilişkilerinde yaşadıkları sorunlar sosyal hayattaki ilişkilerine de zarar verir ve sosyal alanlarda işlevsizlik görülür.
• Toksik davranışa maruz kalan kişi ilişkiyi düzeltmek için çok çaba harcarken kendisine,  öz bakımına ve hobilerine zaman ayıramaz hale gelir.
• Toksik birey yüzünden ilişkinin içinde kendini yetersiz ve değersiz hissederek öz saygısını yitirir. Depresyon, kaygı veya duygusal karmaşalar yaşayabilir.
• Toksik ilişki içindeki partner sürekli olarak yalan söyleme, yaptıklarını gizleme davranışı sergileyebilir. Bunun nedeni toksik partnerin tepkisinden endişe duymasıdır.
• Toksik ilişkiyi düzeltmek için sürekli bir beklenti halindedir. Toksik bireyin iyileşeceğine ümit etmektedir. Güzel zamanların hatırına sağlıksız olan ilişkiye devam edilmektedir.
• İlişkide daha fazla çatışmadan kaçmak için sorunları saklamak ve paylaşmaktan endişe duyulmaktadır.

Toksik İlişki Bağımlılığı

İlişkilerinin birçoğu bu şekilde dengesiz ve sağlıksız temeller üzerinde olan kişiler toksik ilişki bağımlılığı içerisinde olduğu düşünülmektedir. Toksik ilişkilere bağımlı kişi karşılaştıkları sorunlar karşısında kendisini yetersiz görmektedir. Öz saygısı zayıf olan bu kişiler ilişki için daha çok çabalamaktadır. Partnerini her zaman daha fazla mutlu etmeye çalışmakta ve kendisini partneri için sürekli değiştirmektedir.

Bu kişiler toksik bireyin her zaman değişeceğini düşünmektedir. İlişkinin düzelmesi için toksik partnerin davranışını da tolere etmektedir. Toksik ilişkinin bir parçası olmamak için kişi kendi kimliğini toksik olan bireyden ayırmalıdır.

Toksik Bir İlişki Düzelir Mi?

Toksik ilişkide partnerler yaşadıkları çatışmalar nedeniyle psikolojik sağlıkları olumsuz yönde etkilenmektedir. İlişki dışında sosyal işlevsellikleri ve ilişkileri de bozulmaktadır. Bu nedenle toksik ilişki daha fazla depresyon, kaygı ve stres faktörü göstermeden müdahale edilmesi önemlidir.

Bunun için partnerlerin destek almak istediğini ifade etmesi, bu süreçte kararlı olması ve farkındalığı yüksek bir şekilde hareket etmesi gerekir. Toksik birey ilişki dinamiğini düzeltmek için istekli olduğunda toksik ilişki düzelebilir. Ancak toksik ilişkiyi düzeltmenin mümkün olmadığı zamanlar da vardır. Özellikle sürekli duygusal ve fiziksel olarak istismar söz konusuysa toksik ilişkiden ayrılmak daha sağlıklı görülebilmektedir.

Toksik İlişki Nasıl Düzeltilir?

Toksik ilişkiyi düzeltmek için partnerlerin iş birliği içinde hareket etmesi gereklidir. İlişkiye çözüm yolu aramak için ilk adım ilişkinin toksik ve sağlıksız olduğunu fark etmektir. Ardından ilişkiye dair endişeleri ve duyguların paylaşılması gereklidir. Bu paylaşımlarda empati kurabilmek çiftler açısından yararlıdır. Empati kurma becerisi partnerin duygusal bakış açısını anlamaya yardımcı olmaktadır. Sorumluluk almak ve sınırlar koymak ilişkiyi düzeltmede faydalıdır. Bu sınırlar belirli ve net olmalıdır. Tartışırken hangi kelimler kullanılmayacak, hangi davranışlar yapılmayacak gibi.

Toksik ilişkide partnerleri derinlemesine anlamak ve toksik dinamikleri çözmede etkili olmak için bireysel psikoterapi veya çift terapisi alınabilir. Psikoterapilerde toksik ilişki ne, toksik ilişki nasıl düzelir, toksik ilişki analizi ve toksik bir ilişki testi uygulanabilir.

Toksik Bir İlişki Nasıl Bitirilir?

Toksik partner tarafından şiddet ve zorlayıcı davranışlar söz konusu ise toksik ilişkiyi bitirmek gerekebilir. Veya toksik ilişkiyi düzeltmek için gösterilen çaba sonuç vermiyorsa toksik ilişkiyi daha fazla zarar vermemesi adına sonlandırılır. Toksik partnere ilişkide yaşanan sorunları anlatırken dürüst, samimi ve anlaşılır bir dil kullanmak önemlidir.  Ancak fiziksel şiddet uygulama riski olan partnerle karşı karşıya olan bireyler danışmanlık veya terapi desteği almalıdır. Terapiler ilişkiyi sağlıklı bir şekilde sonlandırmaya ve toksik ilişki sonrası başa çıkma mekanizmalarını güçlendirmeye destek olmaktadır.

Kaynakça

Cory, T.M. (2022). What is a Toxic Relationship? 8 Signs of Toxic Relationships. HealthScope. https://healthscopemag.com/health-scope/toxic-relationships/

Saxena, S. (2022). What Is a Toxic Relationship? Signs, Impacts, & How to Fix It. Choosing Therapy. https://www.choosingtherapy.com/toxic-relationship/

Psychalıve. Toxic Relationships. https://www.psychalive.org/toxic-relationship/