Yas, yaşam boyunca geri döndürülemeyen ve bireyi derinden etkileyen bir kayıp karşısında verilebilecek en doğal tepkidir. Yas sürecinde öfke, üzüntü, özlem, pişmanlık gibi çok sayıda duygu yaşanmaktadır. Önemli bir kayba uyum sağlama süreci, kişiden kişiye bağlı olarak değişmektedir. Yas sürecinde verilen tepkiler, kaybı yaşanan kişi ile aradaki bağa göre de farklı olabilmektedir. 

Yas sürecinin 5 aşaması bulunmaktadır. Kaybın gerçekleştiği ilk anda şok ve uyuşma hissedilmekte, kaçınma evresinde ise birey, ölümü veya ayrılığı reddetmektedir. Özlem heyecan, korku, huzursuzluk gibi duygular hissedilmektedir. Zaman içerisinde kaybın geri dönmeyeceği fark edilmektedir. Bunun sonucunda bireyde ümitsizlik ve çaresizlik duyguları oluşmaktadır. 

Son evrede ise ölümün veya ayrılığın kesinliği kabullenilir. Bireyin özlem ve üzüntü gibi duygularının yoğunluğu azalmaktadır. Kaybı yaşanan kişinin anıları yitirilmemekle birlikte birey, kayıptan önceki haline geri dönmektedir. Yaşamını yeniden düzenleyebilmektedir. Yas süreci ile başa çıkmakta zorlananlar, profesyonel destek alarak süreci sağlıklı bir şekilde atlatabilmektedir. 

Yas Nedir?

Sevilen birinin ölüm veya ayrılık gibi nedenlerle kaybedilmesi sonrasında oluşan doğal tepki “yas” olarak adlandırılmaktadır. Yasın evrelerinde gösterilen tepkiler bireyseldir. Kişiden kişiye göre farklılık gösterebilmekle birlikte bir grup ortak belirtiler görülmektedir. Yas süreci belirtileri duygusal, fiziksel, duygusal, ruhsal, bilişsel ve davranışsaldır. Yas süresi kaybı yaşayan kişiye, ölen kişi ile aradaki ilişkiye ve ölüm şekline bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. 

Yas Süreci Belirtileri Nelerdir?

Fiziksel Belirtiler: Baş ağrısı, göğüs ağrısı, göğüste sıkışma, boğazda düğümlenme, yutkunma güçlüğü, açlık hissi, bulantı, kusma, kabızlık veya ishal, çarpıntı, nefes darlığı, adet düzensizliği, kaslarda seyirme, gerginlik ve kasılmalar, iştahta artma veya azalma, halsizlik ve yorgunluk, gerginlik ve kasılmalar

Duygusal Belirtiler: Ölümü inkar etme, üzüntü, ağlama, öfke, özlem, sıkıntı, güvensizlik, tedirginlik, aklını yitireceği veya delireceği korkusu, hayata karşı istek ve ilgi kaybı, hayattan zevk alamama, hiçbir duygu hissedememe, geleceğe dair umutsuzluk ve karamsarlık, çaresizlik, yalnızlık

Ruhsal Belirtiler: Ölen kişinin yaşadığını hissetme, sesini duyma, hayalini görme, hayat ve ölüm kavramlarını sorgulama

Bilişsel Belirtiler: Ölen kişiyi ve ölümü düşünme – düşünmeye engel olamama, kendine kızma, kendini suçlama, pişmanlık, ölüm anın tekrar tekrar hatırlama, ölüm anını canlı biçimde yaşama, kararsızlık, hafıza sorunları, dikkat eksikliği

Davranışsal Belirtiler: Amaçsız aşırı hareketlilik, insanlardan uzaklaşma ve insanlar ile görüşmek istememe, kendini tamamen başka insanlara yardıma adayarak kaybın acısından kaçınma, ölen kişinin eşyalarına ve bulunduğu yerlere aşırı yönelme veya bunlardan uzak durmaya çalışma, mezara çok sık gitme veya hiç gitmeme, cinsellikle ilgili değişiklikler, alkol veya ilaç kullanma

Yas Evreleri Nelerdir?

Sevilen kişilerin kaybı, insanlar için zor süreçlerdir. Her birey yaşadığı kaybın sonrasında farklı tepkiler verse de bazı ortak yas belirtileri bulunmaktadır. Bireyler yas sürecinde fiziksel, davranışsal, duygusal ve bilişsel bazı tepkiler vermektedir. Bireylerin kayıplarının ardından bu tepkilerin verildiği sürece “yas” adı verilmektedir. Yas, psikolojik bir rahatsızlık değil, doğal bir süreçtir. Her bireyin verdiği tepki farklı olsa da yas süreci evrelerinde yaşananların çoğu ortak tepkilerdir. Yas sürecinin psikolojide 5 evresi bulunmaktadır. Yasın beş evresi; hissizlik, inkar, öfke, çaresizlik ve kabulleniştir. Yas aşamaları şu şekilde belirtilebilir:

Hissizlik: Yas sürecinin ilk evresi hissizleşmedir. Bu evrede bireyin sevdiği kişinin kaybı yeni gerçekleşmiştir. Yaşanılan durumun ne olduğunu kavramakta zorluk yaşamaktadır. Bu nedenle herhangi bir tepki gösterememekte, hissizleşmektedir.

İnkar: Ölüm veya ayrılık yaşayan bireyler durumu kabul etmekte zorluk yaşamaktadırlar. İnkar evresinde ölen kişi hala yaşıyormuş gibi hissedilebilir. Ayrılan kişiler ise hala sevgili olduklarından bahsedebilirler. 

Öfke: Bireyler, sevdikleri kişinin kaybı sırasında bir şey yapamadıkları için kendilerine öfke duyabilmektedirler. Vefat eden kişiye “Neden beni bıraktın?” şeklinde öfke hissedebilmektedirler.

Çaresizlik: Birey, kayıp yaşadığı kişinin ardından yapabileceği bir şey olmadığını fark etmekte ve çaresiz hissetmektedir. 

Kabulleniş: Bu evrede bireyler sevdiği kişilerin kaybını kabul etmektedirler. Kabulleniş aşamasında kayıpların ardından nasıl bir yol izlemeleri gerektiğini belirlerler. 

 Yas Süreci Nasıl Atlatılır?

Yas psikolojisi, kaybedilen kişinin yakınlığına, ölüm şekline, geçmiş kayıplara, başa çıkma becerilerine göre değişkenlik göstermektedir. Bu nedenle yas evrelerinde yaşanacak duygular ile yas sürecinin ne kadar süreceği bireyseldir. Travmatik yas süreci her bireyde farklı yoğunlukta ve farklı sürede gerçekleşmektedir. Yas sürecinde bireyi nelerin beklediğinin bilinmesi, yas ile başa çıkabilmeyi kolaylaştırmaktadır. Travmatik yas evrelerinde bireylerin kendilerine zaman tanıması gerekmektedir. Bu süre içerisinde bireyin duygularını bastırmadan yaşayabilmesi ve sosyal çevresinden destek görmesi son derece önem taşımaktadır. Yas sürecinde zorluk yaşayan bireylerin uzmandan destek almaları gerekmektedir. Yas danışmanlığı ile bireylerin sağlıklı yas süreci yaşamaları ve sağlıklı bir şekilde de bu süreci sonlandırmaları sağlanmaktadır. 

Yas Sürecinde Yapılması Gerekenler Nelerdir?

Genelgeçer bilgiler vermek mümkün olsa da yas süreci her bireyde farklı seyretmektedir. Bu nedenle yas sürecinde yapılması gerekenlerin her biri herkese iyi gelmeyebilir. Kişiler, liste içerisinden kendilerine iyi geleceğini düşündükleri maddeleri uygulayabilirler. Yas sürecinde yapılabilecekler şu şekilde belirtilebilir:

• Yas sürecinde güvenilen kişilerden destek alınabilir.
• Aile ve sosyal destek alınabilir. Aileden birinin kaybı sonrasında, ailedeki diğer üyeler ile hissedilen duygular hakkında konuşulabilir.
• Daha önceden kayıp yaşamış kişiler ile iletişime geçilebilir.
• Yaşanan tepkilerin ve duygularin kabul edilerek konuşulması iyi hissettirebilir. 
• “Güçlü olmalıyım” veya “Ağlamak zayıflık göstergesidir” gibi düşünceler ile ağlamaya engel olmadan, duygular serbest bırakılabilir. Konuşarak duygularını ifade edemeyen bireyler, yazarak veya çizerek duygularını ifade edebilirler.
• İş, okul, sosyal yaşantı gibi aktivitelerden kopmadan hayatın içerisine karışılabilir.
• Uyku, yemek gibi temel ihtiyaçlara dikkat etmek iyi hissettirmektedir.
• Acı ile başa çıkmak için zararlı madde ve alkole yönelmekten uzak durulabilir.
• Yasın doğal bir nedenle uzun sürmesi, yas sürecindeki bireyin kendisini kötü hissetmesi çok olağandır. Kayıptan önceki sürece dönülmediği için bir kaygı halinin yaşanmasına gerek yoktur. 

Yas Tutmak Ne Demek?

İnsanın temel ihtiyacı sevdiği kişiler ile bağ kurmaktır. Kurulan bağın kaybedilmesi, “yas” olarak nitelendirilmektedir. Bu kişinin kaybı da olabildiği gibi aynı zamanda kişinin hayatta olup, kurulan bağın biçim değiştirdiği bir durum da olabilir. Anne, baba, kardeş, çocuk, sevgili, arkadaş, öğretmen, eş gibi sevilen kişilerin kaybı ise insanlarda acı, sıkıntı, öfke, korku yaratmaktadır. Bu sürece “yas tutmak” denilmektedir. Ölüm sonrası yas süreci yaşanabileceği gibi aynı zamanda ayrılık nedeniyle kayıp sonrası yas süreci de yaşanabilmektedir. Yas sürecinin belirtileri her bireyde farklı olabilir. Kayıptan hemen sonraki yas sürecinin sağlıklı atlatılabilmesi için duyguların bastırılmaması son derece önemlidir. Bu durum ile başa çıkamayan bireyler, ölüm ve yas sürecinde veya ayrılık sonrası yas sürecinde profesyonel destek alabilirler. 

Yas Süreci Ne Kadar Sürer?

Literatürdeki bilgiler ışığında yas süresi ile ilgili bilgi verilebilse de bu durum kişiden kişiye göre değişebilen bir süreçtir. Yas sürecinin belirtileri, zaman içerisinde yatışmaktadır. Sürecin ilerleyen dönemlerinde yaşantıların sürmesi, patolojik yasın belirtileri olabilmektedir. Patolojik yas genellikle yas tepkilerinde gecikme veya yas tepkilerinde uzama durumlarında ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde bireyin iştahında ve uyku düzeninde bozulmalar gerçekleşebilmektedir. Kayıp ve yas psikolojisinin normal olduğunun kabul edilmesi gerekmektedir. Yas süreci ile başa çıkmakta zorlanan bireylerin profesyonel yardım almaları, yas sürecinin sağlıklı bir şekilde atlatılmasını sağlamaktadır.