İnsanlar hayatları süresince çeşitli travmatik olaylar yaşamaktadırlar. Travma çeşitleri hakkında bilgi sahibi olmak isteyen kişilerin yanıtını en çok merak ettikleri sorular arasında “Travmatik ne demek?” yer almaktadır. Travmatik olay, kişinin yaşamına, bedensel ve ruhsal bütünlüğüne, inandığı değerlere veya sevdiklerine karşı tehdit oluşturan, kişide ruhsal bir yaralanma oluşturan olaylardır. Bu olaylar bazı psikopatolojik sonuçlara yol açabilmektedir. Savaş, doğal afetler, kaza, fiziksel veya cinsel istismar, ani ölümler ve ciddi hastalıklar travmatik olaylardır. 

Travmalar bazı durumlarda kişilerin hayat kalitelerini etkileyebilmektedir. Post travmatik stres bozukluğu olarak da adlandırılan travma sonrası stres bozukluğu, aşırı stres kaynağı olan olaylardan sonra görülen bir rahatsızlıktır. Travma sonrası stres bozukluğu tanısı, psikolojik ve fizyolojik yapılan bazı incelemelerden sonra uzman tarafından konulmaktadır. Uzman tarafından travma sonrası stres bozukluğu ölçeği uygulanabilmektedir. Travma sonrası stres bozukluğu sonuçlarına göre tedavi aşamasına geçilmektedir. Travma sonrası stres bozukluğu tedavi yöntemleri arasında psikoterapi ve ilaç tedavileri bulunmaktadır. 

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?

Kişiyi aşırı korkutan, dehşet içinde bırakan, çaresizlik yaratan ve çoğu kez olağandışı ve beklenmedik biçimde gerçekleşen olayların tetiklediği durumlara “ruhsal travma” denilmektedir. Kimi insanlar travmanın etkilerini atlatarak yaşamlarına geri dönebilmektedirler. Ancak bazı insanlar travmanın etkilerini atlatmakta zorlanmaktadırlar. Travmanın etkilerinin 6 aydan uzun sürmesi durumunda kişilerde travma sonrası stres bozukluğunun varlığından söz edilebilmektedir. 

Deprem, yangın, sel gibi doğal afetler, savaş, istismar, işkence gibi travmatik olaylar, hastalıklar, ölümcül tıbbi durumlar, kazalar ve beklenmedik ölümler kişilerde ruhsal travmaya neden olabilmektedir. Bu tür travmatik olayları yaşayan kişiler, çevrelerine uyum sağlama konusunda sıkıntılar yaşayabilmektedir. Bireyler genellikle zaman içerisinde daha iyi hale gelebilirler. Ancak belirtilerin artması ve uzun sürmesi durumunda travma sonrası stres bozukluğunun varlığından söz edilebilmektedir. 

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?

Travma sonrası stres bozukluğu, her yaş grubundan insanda görülebilmektedir. Deprem, yangın, sel, savaş, işkence, cinsel taciz, insan kaynaklı travmalar, beklenmedik ölümler, kazalar, ciddi ve ölümcül hastalıklar gibi travmatik olayları yaşayan, gören veya öğrenen kişiler travma sonrası stres bozukluğu geliştirebilirler. Travma sonrası stres bozukluğunun ortaya çıkmasında etkisi olan faktörler şu şekildedir:

• Bireyin hayatı boyunca yaşadığı stresli deneyimler ve bu deneyimlerin miktarı ile ciddiyeti
• Aile öyküsünde depresyon ve anksiyete geçmişi olan bireyler
• Kalıtımsal kişilik özellikleri
• Bireyin beyni ile vücudunun strese yanıt olarak saldığı kimyasallar ve hormonları düzenleme şekli

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Risk Faktörleri Nelerdir?

Travma yaşayan her kişide travma sonrası stres bozukluğu görülmemektedir. Kimi kişiler travmanın etkilerini atlatarak bir süre sonra günlük yaşamlarına geri dönebilirken, kimi kişiler travmanın etkilerini atlatmakta zorlanabilirler. Travmanın etkilerini atlatamayan kişilere travma sonrası stres bozukluğu tanısı konmaktadır. Kişilerde travma sonrası stres bozukluğunun gelişmesine neden olan olaylar arasında; cinsel şiddet, fiziksel saldırıya maruz kalma, çocuklukta cinsel istismar, kazalar, savaşa maruz kalma, silah tehdidi bulunmaktadır. Bunların yanı sıra gasp, uçak kazası, soygun, adam kaçırma, terör saldırıları ve hayati tehdit eden tıbbi sorunun teşhisi gibi olaylar da travma sonrası stres bozukluğuna yol açabilmektedir. Bazı faktörler ise travma sonrası stres bozukluğu geliştirme riskini artırabilmektedir. Travma sonrası stres bozukluğu risk faktörleri şu şekildedir:

• Yoğun ve uzun süreli travma yaşamak
• Çocukluk döneminde istismar
• Emniyet teşkilatı, ilk müdahale ekipleri, itfaiye, askerlik veya sağlık hizmetleri sunmak gibi travmatik olaylara maruz kalma riskini artıran meslek gruplarında olmak
• Anksiyete ve depresyon gibi durumların varlığı
• Aşırı alkol ve zararlı madde kullanımı
• Aile veya arkadaşlar arasında iyi bir destek sisteminin yokluğu
• Aile içerisinde anksiyete ve depresyon yaşayan kişilerin varlığı

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri birkaç farklı tiptedir. Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri “Yeniden Yaşama”, “Kaçınma”, “Aşırı Uyarılma”dır. Travma yaşayan kişide, yaşanan olay ile ilgili anıların zihninde tekrar canlanması görülmektedir. Bu anılar istemsiz olarak hatırlanmaktadır. İç sıkıntısı, çarpıntı, titreme, terleme, bunaltı, nefes alamama gibi belirtiler görülmektedir. Kaçınma davranışında olan kişi, travmaya neden olan olayı yeniden hatırlatan mekanlardan, durumlardan, kişilerden, sohbetlerden uzak durmaya çalışır. Olayın hatırlanması kişide büyük bir sıkıntıya, acı ve korku hissine neden olmaktadır. Aşırı uyarılan kişiler ise kendilerini tetikte hissetmektedirler. Kişilerde travma sonrası stres bozukluğu fiziksel belirtileri olarak kalp çarpıntısı, terleme, titreme, nefes darlığı ve sıçrama görülebilmektedir. Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri kısaca şu şekilde belirtilebilir:

• Uykusuzluk
• Kabus görme
• Kolay irkilme
• Çabuk öfkelenme
• Yabancılaşma
• Gelecekle ilgili plan yapamama
• Olayın tekrarlanmasından korkma
• Olayla ilgili anıları hatırlama
• Olayı hatırlatan durumlarda huzursuz hissetme ve bu durumlardan kaçınma

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavisi

Travma sonrası stres bozukluğu teşhisi sürecinde öncelikli olarak bireyde belirtilere neden olabilecek herhangi bir tıbbi sorunun bulunup bulunmadığı kontrol edilmektedir. Bu kontrol için fiziksel muayeneye ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun yanı sıra semptomların ortaya çıkmasına neden olabilecek psikolojik bir değerlendirme de yapılmaktadır. Travma sonrası stres bozukluğu ayırıcı tanı ve travma sonrası stres bozukluğu tanı kriterleri dikkate alınarak travma tanısı konulmaktadır. Travma tedavisinde birkaç farklı tedavi yöntemi bulunmaktadır. Psikoterapi türleri, travma sonrası stres bozukluğu tedavisinde uygulanan etkili bir yöntemdir. Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde uygulanabilmektedir. EMDR terapisi ise oldukça etkin ve güçlü bir psikoterapi yaklaşımı olarak kullanılmaktadır. Travma sonrası stres bozukluğu tedavisinde semptomların iyileştirilmesi için bazı ilaçlar da kullanılabilmektedir. İlaç tedavisi ve doz miktarı doktor ile belirlenmelidir. 

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Ne Zaman Ortaya Çıkar?

Travma sonrası stres bozukluğunun belirtileri ve semptomları genellikle travmatik olaydan sonraki bir ay içinde başlamaktadır. Ancak bazı vakalarda belirtiler, travmatik olaydan aylar veya yıllar sonra ortaya çıkabilmektedir. Travma sonrası stres bozukluğu semptomları, bireylerin kişisel, sosyal ve iş hayatlarını sürdürmelerini zorlaştırabilmektedir. Bu nedenle travmanın etkilerinin uzun süreli olarak devam etmesi durumunda, kişilerin psikoterapistten destek almaları tavsiye edilmektedir. 

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Ne Kadar Sürer?

Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri, genellikle travmayı izleyen günlerde görülmekte ve birkaç hafta içerisinde kendiliğinden düzelmektedir. Ancak bazı kişilerde belirtiler aylarca veya yıllarca devam edebilmektedir. Ayrıca travma sonrası stres bozukluğunun belirtileri travmatik olaylardan aylar sonra başlayabilmektedir. Travma sonrası stres bozukluğunun süresi, travmayı geçiren kişinin kişilik özellikleri ile travmanın miktarı ve büyüklüğü gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Travma sonrası stres bozukluğu aşamalarında kişiler birbirlerinden farklı yoğunlukta ve farklı şiddette belirtiler gösterebilirler. 

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nasıl Geçer?

Travmaların etkileri, travmanın meydana geldiği günden bir süre sonra kendiliğinden azalmaktadır. Ancak bazı durumlarda semptomlar artmaktadır. Bu semptomlar kişinin hayat kalitesinde ciddi düşüşlere neden olabilmektedir. Bu nedenle yoğun ve uzun süreli belirtilerin görüldüğü durumlarda profesyonel destek alınması gerekmektedir. Uygun tanı ve tedavi sayesinde travma sonrası stres bozukluğu kontrol altına alınabilmektedir. Travma sonrası stres bozukluğu özelliklerinden biri de travmanın etkilerinin yıllar sonra ortaya çıkabilmesidir. Travma sonrası stres bozukluğu yaşadığını düşünen kişiler, bir psikoterapiste başvurarak destek alabilirler. Psikoterapi sayesinde travma sonrası stres bozukluğu semptomları iyileştirilebilmektedir.