Sel, heyelan, deprem gibi doğal afet türleri ile kazalar gibi olumsuz etkilere sebep olan olaylar, bireylerin hayatlarında çeşitli psikolojik sorunlara yol açabilmektedir. Psikolojik ilk yardım, toplumun büyük bölümünü etkileyen olaylar başta olmak üzere etkilenen bireylerin en temel bedensel ve ruhsal gereksinimlerinin tespit edilerek problemlerin giderilmesini hedeflemektedir. Afetzedelerin günlük yaşamlarına dönebilmeleri ve ilerleyen yaşamlarında karşılaşabilecekleri yeni olumsuz durumlar ile başa çıkma stratejileri geliştirebilmelerinde psikolojik ilk yardımın önemi büyüktür. Psikolojik ilk yardım, bebekler, çocuklar ve yaşlılar başta olmak üzere travmatik ve acil bir durum ile karşılaşan tüm bireylere verilebilmektedir. 

Psikolojik İlk Yardım Nedir?

Psikolojik ilk yardım, etkilenen bölge içerisindeki acil ihtiyaçların değerlendirilmesi ile başlamaktadır. Psikososyal müdahale sürecinde afetzedelerin duygu ve düşüncelerini ifade etmelerine alan açarak olayın travmatik yönü ile başa edebilmelerini sağlamak amacıyla yürütülen temel psikolojik destek süreçleri “psikolojik ilk yardım” olarak adlandırılmaktadır. Psikolojik ilk yardım, kişinin bedensel ve zihinsel dayanıklılığı üzerinde yoğunlaşmaktadır. 

Psikolojik İlk Yardım Basamakları

Psikolojik ilk yardım, bireylerde yaşanan olayların travmatik yönü ile baş edebilmelerine yardımcı olmaktadır. Psikolojik ilk yardımın 3 temel ilkesi; “İzle – Dinle – Bağ Kur” şeklindedir. Psikolojik ilk yardım basamakları, bir kriz durumuna nasıl bakılacağı ve alana güvenle nasıl müdahale edileceği, krizden etkilenen insanlara nasıl yaklaşılacağı hakkında kılavuz sunmaktadır. Kriz durumundan etkilenen insanların ihtiyaçlarının anlaşılmasını sağlayarak insanlara pratik desteğin nasıl ulaştırılacağı konusunda da rehberlik etmektedir. 

İzle:

Güvenliğin kontrol edilmesi

Acil temel ihtiyaçları olan kişilerin kontrolü

Ciddi stres tepkileri gösteren insanların kontrol edilmesi

Dinle:

Desteğe ihtiyaç duyabilecek insanlara yaklaşılması

İnsanların ihtiyaç ve kaygılarının dinlenmesi

İnsanların sakinleşmelerine yardımcı olunması

Bağ Kur:

İnsanların temel ihtiyaçlarını bildirmelerine ve hizmetlere ulaşmalarına yardımcı olunması

İnsanların problemleri ile baş edebilmelerine yardımcı olunması

Bilgi verilmesi

İnsanların sevdikleri ile bağlantı kurmasına ve sosyal desteğin sağlanmasına yardımcı olunması

Psikolojik İlk Yardım Nasıl Yapılır?

Psikolojik ilk yardım müdahalelerinde kişinin beklentileri, ihtiyaçları ve algısı göz önünde bulundurulmaktadır. Gerekli olan durumlarda yazılı veya görsel iletişim sağlanmaktadır. Psikolojik ilk yardımda başlıca hedef, yaşanan olayı takip eden ilk günlerde veya haftalar içerisinde erken ve etkin desteğin sağlanabilmesidir. Müdahalelerde dikkate alınması gereken bazı temel önlemler bulunmaktadır. Psikolojik ilk yardımda afetzedeler mağdur olarak değil, hayata tutunmayı başarmış olan, güçlü birey olarak kabul edilmektedir. Psikolojik ilk yardım desteğinde dini, kültürel ve politik yapılar gözetilmektedir. Ayrıca toplumsal bağlar korunarak güçlendirilmektedir. 

Afetzedelerde karşılaşılan fiziksel ve psikolojik tepkiler normal karşılanmaktadır. Verilen tüm fiziksel ve psikolojik tepkiler, sürecin olağan bir parçası olarak kabul edilmektedir. Beslenme, tuvalet ve barınma gibi ihtiyaçlar en temel ihtiyaçlardır. Bu temel ihtiyaçlar giderilmeden psikososyal desteğin etkin sonuç vermeyeceğinin unutulmaması gerekmektedir. Psikolojik ilk yardım sağlayıcıları, afetzedelerin gizlilik ve mahremiyetlerine özen göstermektedir. Travma ve yoğun strese bağlı olarak güven duygusu sarsılan ve korkan afetzedeler için güven endişesi ortadan kaldırılmaktadır. Afet sonrası akut dönemde elde edilen psikososyal veriler, bilimsel araştırmalar için kullanılamamakta ve kayıt altına alınamamaktadır. Psikolojik ilk yardım müdahalelerinde basit ve açık bilgi akışı ile ekip çalışması yapılmaktadır. 

Psikolojik İlk Yardım Ne Zaman Yapılır?

Psikolojik ilk yardım, stres kaynağı olan olay sonrasında yapılmaktadır. Psikolojik ilk yardım, stres altında bulunan kişiler ile temasa geçilen anda uygulanmaktadır. Psikolojik ilk yardım müdahalesinin erken dönemde yapılması, bireylerin durum ile başa çıkabilmelerini sağlamaktadır. Bu nedenle afetlerde psikolojik ilk yardım son derece önemlidir. Afet sırasında veya afet sonrasında uygulanan psikolojik ilk yardım müdahalesinin süresi değişebilmektedir. Psikolojik ilk yardımın süresi, stres yaratan olayın ne kadar sürdüğüne ve çeşidine bağlı olarak günler veya haftaları alabilmektedir. 

Psikolojik İlk Yardım Nerede Yapılır?

Psikolojik ilk yardım müdahaleleri, yeterli derecede güvenli her yerde yapılabilmektedir. Psikolojik ilk yardım, genellikle afet sırasında ve afet sonrasında uygulanmaktadır. Depremde psikolojik ilk yardım, depremin gerçekleştiği yerde veya yardım hizmetlerinin verildiği sığınaklar, yardım merkezleri, okullar, kamplar veya yardımların dağıtıldığı tesislerde yapılmaktadır. İmkanların uygun olması durumunda, bireylerin mahremiyetlerine gerekli özenin gösterilmesi son derece önemlidir. Cinsel şiddet gibi belirli tip kriz durumlarına maruz kalan bireylerde, bireyin itibarına saygı ve gizlilik için mahremiyete özen gösterilmesi gerekmektedir. 

Psikolojik İlk Yardım Kimler Tarafından Yapılır?

Bak, dinle, ilişkilendir ve yönlendir temel prensipleri ile çalışan müdahale yöntemi, bir psikolojik danışmanlık, psikoterapi olmaması ve herhangi bir tedavi unsuru içermemesi sebebiyle yalnızca ruh sağlığı profesyonelleri tarafından uygulanan bir yöntem olarak kurgulanmamıştır. Ulusal ve uluslararası kurumlar tarafından yayımlanan psikolojik ilk yardım uygulama kılavuzlarında, psikolojik ilk yardım eğitimi alan herkesin psikolojik ilk yardım uygulayabileceği yönünde vurgulara yer verilmektedir. Tüm sağlık çalışanları, adliye çalışanları, öğretmenler, itfaiye ve güvenlik görevlilerinin psikolojik ilk yardım özelliklerini ve prensiplerini bilmeleri gerekmektedir. Yetkili kurumlardan psikolojik ilk yardım eğitimi alınarak müdahalede bulunulabilmektedir. Kriz ortamlarında bağımsız biçimde yardımcı olmaya çalışmak yerine bir organizasyon ile birlikte bulunulması önerilmektedir. Bu yol ile hem yardım organize bir şekilde sunulabilmekte hem de yardım alan bireylerin kafa karışıklıkları önlenebilmektedir. 

Psikolojik İlk Yardım Kimlere Uygulanır?

Psikolojik ilk yardım müdahalesi, yakın zamanda ciddi bir kriz durumuna maruz kalmış ve stres seviyesi yükselmiş olan bireylere uygulanmaktadır. Hem çocuklara hem de yetişkinlere psikolojik ilk yardım verilebilmektedir. Ancak kriz yaşantısı geçiren her birey psikolojik ilk yardım müdahalesine ihtiyaç duymayabilmektedir. Bazı durumlarda ise kriz yaşantısı geçiren bireyler, psikolojik ilk yardım müdahalesi istememektedirler. Bu durumda bireylere zorla psikolojik ilk yardım uygulaması yapılmaması gerekmektedir. Bireyler istedikleri takdirde psikolojik ilk yardım hizmetini alabilirler. Psikolojik ilk yardım müdahalesinin ayrı başına yetersiz kaldığı ve bireyin daha ileri düzeyde desteğe ihtiyaç duyduğu durumlar olabilir. Bu durumda psikolojik ilk yardım sağlayıcısının diğer meslektaşlarından destek alması gerekebilmektedir. Psikolojik destek sağlayıcıları, yerel otoritelerden, toplum liderlerinden, dini liderlerden ve alanda bulunan diğer bireylerden destek alabilirler. Acil ileri düzey desteğe en çok ihtiyaç duyan bireyler şu şekilde belirtilebilir:

• Kendisine zarar verebilecek olan bireyler
• Başkalarına zarar verebilecek olan bireyler
• Kendilerine ve çocuklarına bakım hizmeti veremeyecek durumdaki bireyler
• Acil medikal bakıma ihtiyaç duyan ve ciddi hayati tehlike taşıyan bireyler

Psikolojik İlk Yardım Gerekli midir?

Stres yaratan durumların ardından bireyler yaşadıkları olayların sonucunda bedensel bir hasar almamış olsalar dahi travmanın etkilerini uzun yıllar süresince yaşayabilmektedir. Bunun yanı sıra tamamen iyileşen bireyler de olayın psikolojik etkilerini taşıyabilmektedir. Meydana gelen deprem sonrasında bireyler kendilerini bina içerisinde güvende hissedemeyebilmektedir. En ufak bir sarsıntı veya titreşimde deprem olduğu hissine kapılıp, korku ve endişe duyabilmektedir. Bu durum ise bireylerin yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir. Psikolojik ilk yardım desteği sayesinde bireyler ruhsal olarak daha kolay normale dönebilmektedir. Bu nedenle afet, terör saldırısı, cinsel taciz gibi durumların sonrasında psikolojik ilk yardım oldukça önem taşımaktadır. 

Psikolojik İlk Yardımın Faydaları Nelerdir?

Kriz durumları, her bireyde aynı etkiyi göstermemektedir. Bireyin ruhsal olarak etkilenmesi; bireyin kriz öncesi ruhsal durumu, sosyal çevresinden aldığı destek, olayın büyüklüğü ve krizin insan kaynaklı oluşu gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Krizin travmatik bir etki göstermesi, bireyin temel güvenlik duygusunun sarsılması anlamına gelmektedir. Meydana gelen deprem durumu sonrasında birey yalnızca yaşadığı evi değil, kentte veya tüm dünyada yer alan tüm binaları tehlikeli olarak algılayabilmektedir. Aksi yöndeki tüm kanıtlara rağmen bu duygu durumu varlığını sürdürebilmektedir. İnsan kaynaklı travmaların ardından ise bireyde tüm insanların tehlikeli olduğuna dair bir duygu oluşabilmektedir. Psikolojik ilk yardımın temel hedefi, bireylerin temel güvenlik duygusunu tesis etmelerine olanak sağlayacak bir ortamı kolaylaştırmaktır. Bu nedenle psikolojik ilk yardım son derece önemlidir.