Mükemmeliyetçilik, kişinin kendi ve başkalarının beklentilerine cevap verebilmek için sürekli olarak mükemmellik arayışı içinde olmaktır. Mükemmeliyetçi insanın kendisi veya çevresi ilgili yüksek hedefleri vardır ve bu yüksek hedeflere ulaşma çabası içindedir.

Mükemmeliyetçilik Nedir?

Mükemmeliyetçilik mükemmel görünme ve hissetme dürtüsüdür. Mükemmeliyetçi kişilik aşırı yüksek derecede standartlara ve aşırı eleştirel öz değerlendirmelere sahiptir. Mükemmeliyetçi, kendisinden mükemmel olmayı bekleyen ve sürekli kusursuz olarak görülebilecek şekilde yaşamaya çalışan kişidir.

Sağlıklı veya olumlu mükemmeliyetçiliğe sahip kişi bireysel sınırlarını kabul eder. Mükemmele ulaşmak için çaba gösterir. Ve gösterdiği çabadan haz alır. Sağlıksız veya olumsuz mükemmeliyetçiliğe sahip kişi ise gerçekçi olmayan beklentiler içine girer. Performanslarından hiçbir zaman memnun olmazlar. Kendi başarısını ve yaptıklarını küçümser ve doyum almaktan da zorlanırlar.

Aşırı mükemmeliyetçilik ve depresyon ilişkili görülmektedir. Hayatta mutsuz hissetmeye neden olabilmektedir.  Aynı zamanda aşırı mükemmeliyetçilik kaygı, yeme bozuklukları ve kendine zarar verme davranışlarına da yol açabilmektedir.

Mükemmeliyetçilik Neden Olur?

Özellikle ebeveynlerin çocuklarından yüksek beklenti içinde olması; çocuklarda başarısızlıktan kaçınma arzusunu ve sert yargıları harekete geçirir. Bu tutumla büyüyen çocuk beğenilme, onaylanma ve takdir görme gibi ihtiyaçları karşılayamazsa mükemmeliyetçilik kişilik özellikleri sergileyebilir.

Aynı zamanda sosyal medya platformları da mükemmeliyetçiliğe sebep olabilmektedir.  Sosyal medya her zaman kusursuz ve güzel anları paylaşma kusurları filtrelemek gibi imkanlar sunar. Buna maruz kalan kişilerde de mükemmeliyetçilik takıntısı oluşabilmektedir.

Mükemmeliyetçiliğin başlıca faktörleri:

·   Gerçekçi olmayan yüksek beklentilere sahip ebeveynlerle erken çocukluk deneyimleri yaşamak

·   Özdeğeri (kişinin kendine verdiği değer) yüksek başarılara bağlama

·   Obsesif kompulsif bozukluk gibi mükemmeliyetçi eğilimlerle ilişkili psikopatolojik duruma sahip olmak

·   Başkaları tarafından eleştirilme ve onay alamama korkusu

·   Zayıf benlik saygısına sahip olmak

·   Yetersizlik duygusu hissetmek.

Mükemmeliyetçi İnsanların Özellikleri Nelerdir?

·   Ulaşılması imkânsız, yüksek ve katı başarı standartlar belirlemek

·   Başarı gereksiniminden çok başarısızlık korkusu tarafından motive olmak

·   Kişinin kendilik değerinin tamamen üreticiliği ve elde ettiği başarı ile belirlemek

·   Mükemmellik dışındaki her şeyi ya hep ya hiç tarzı düşünmek

·   Elde edilen başarı zaten beklenen başarı olduğu için haz almakta güçlük çekmek

·   Sonunda değerlendirilmesi yapılacak olan bir çalışmaya başlamayı ertelemek

·   Bir işi/etkinliği tamamlamada uzun gecikmeler yaşamak

Sosyal hayatta bulunan bazı mükemmeliyetçilik örnekleri:

·   Bir öğrencinin okul başarısı ile ilgili ailesini ve öğretmenlerini hayal kırıklığına uğratmaktan büyük endişe duyması. Bu yüzden sosyal etkinliklere katılmaması ve yüksek not alamadığında günlerce bunun hakkında düşünmesi. 

·   Bir mühendisin hazırladığı proje ile ilgili sürekli tüm detayları kontrol etme ihtiyacı duyması. Yeni bir göreve başlamayı geciktirmesi.

·   Yazar olan bir kişinin sürekli yeni ve parlak bir fikir arayışı içinde olması. Yazdıklarının mükemmel olmadığını düşünerek sürekli silip atması ve en sonunda iyi bir yazar olmadığını düşünmesi.

Mükemmeliyetçilik Türleri

Mükemmeliyetçiliğin literatürde kesin olarak belirtilmiş alt türü olmamasına rağmen kimi açılardan gruplandırılabilir. Üç türe ayırarak özetlemek mümkündür;

1) Toplum tarafından dayatılan mükemmeliyetçilik: Kişinin ulaşılması zor olan yüksek standartların kendisine toplum tarafından dayatıldığına ilişkin inancını ifade etmektedir Başarılı olmak yüksek standartla özdeştir. Sosyal baskı vardır. Bu da zayıf özgüvene ve kaygı duygularına sebep olmaktadır.

2) Başkalarına yönelik mükemmeliyetçilik: Bireyin önem verdiği kişilerin karşılamasını beklediği gerçekçi olmayan beklentileri içermektedir. Burada mükemmeliyetçilik davranışı dışa yöneliktir. Başkalarına yönelik mükemmeliyetçilik durumu ilişkide sorunlara ve çatışmaya sebep olabilmektedir.

3) Kendine yönelik mükemmeliyetçilik: Kişinin kendisi ile ilgili çok yüksek mükemmeliyet beklentilerine sahip olmasıdır. Mükemmeliyetçilik davranışı içe yöneliktir. Kendisi ile eleştirel ve zorlayıcı bir tutum içerisindedir.

Mükemmeliyetçilik Tedavisi

Mükemmeliyetçi insanlar güvensizlik, erteleme alışkanlığı, ilişki sorunları yaşayabilmektedirler. Özellikle aşırı mükemmeliyetçi olmak stres, depresyon, kaygı, intihar düşünceleri, obsesif kompulsif bozukluk ve yeme bozuklukları gibi psikolojik problemlere sebep olabilmektedir. Bu nedenle tedavi aşaması önemlidir.

Mükemmeliyetçilik testi veya mükemmeliyetçilik ölçeği mükemmeliyetçi çabaları ve endişeleri tespit eden testlerdir. Çeşitli formları mevcuttur. Bazıları evet/hayır formunda bazıları ise likert (asla, bazen, sık sık veya her zaman…) formda ölçeklerdir.

Mükemmeliyetçi kişilerin özellikleri bu testler veya ölçeklerle tespit edilebilir. Fakat psikoterapi seansı sırasında herhangi bir teste ihtiyaç duymaksızın terapist kişinin sahip olduğu yüksek beklentileri fark edebilir. Danışan da sahip olduğu mükemmeliyetçi tutuman rahatsız ise terapist danışanı için uygun olan psikoterapi yöntemini uygular. Seanslarda psikodinamik yaklaşım, bilişsel davranışçı terapi (BDT), EMDR terapisi gibi psikoterapiler ön plana çıkmaktadır.

Mükemmeliyetçi tutumu ile ilgili bir değişiklik yapmak istediğini söyleyen danışan için psikoterapideki amaç, mükemmeliyetçi tutumların tanımlamak, anlamak ve üstesinden gelmektir. Psikolog kişinin kendine yönelik beklentilerini gerçekçi hale getirmeye ve eleştirilere daha dayanıklı olmasına yardımcı olmaktadır.

Uyumsuz Mükemmeliyetçilik Nedir?

Mükemmeliyetçilik, yeni şeyler deneyimlemeyi ve birey olarak gelişmeyi sağladığında uyumlu olmaktadır. Buradaki kişisel çaba ve mükemmeliyet uyumludur. Uyumsuz mükemmeliyetçilik ise bu sürekli çabanın daha karanlık tarafıdır. Mükemmeliyetçi kişi, mükemmel davranışlar sergilemesine rağmen bu davranışlar yüksek strese, kaygıya ve diğer psikolojik problemlere sebep olur. Aile üyeleri, iş arkadaşları ve partnerleri ile ilişkileri de bu durumdan olumsuz etkilenir. Terapi ve danışmanlık desteğiyle uyumsuz mükemmeliyetçilik tedavi edilmesi önemlidir.

Kendine Yönelik Mükemmeliyetçilik Nedir?

Kendine yönelik mükemmeliyetçi kendisiyle ilgili eleştirel ve zorlayıcı tutum sergiler. Kendileri ile ilgili yüksek standartlara sahiptirler. Bu standartlara ulaşabilmek için aşırı derecede çalışırlar. Kendine yönelik mükemmeliyetçiler başarılarına rağmen genellikle kendilerinden memnun kalmazlar ve kendini eleştirmeye devam ederler. Mükemmeliyetçilik ve yetersizlik duygusu kendine yönelik olur. Ayrıca bu mükemmeliyetçilik türünün motivasyonel boyutu da vardır. Bu motivasyonel boyut mükemmeli elde etme ve hatalardan kaçınmada yer alır.

İlişkilerde Mükemmeliyetçilik

Mükemmeliyetçi insanların özellikleri, ilişkilerini büyük ölçüde olumsuz etkiler. Mükemmeliyetçi insanların ilişkiye bakış açısı serttir. Hatalara yer yoktur. Hatalara karşı büyük tepkiler verirler. Duygusal acı ve değersizlik duyguları vardır. Çünkü mükemmeliyetçi insan özellikleri sebebiyle mükemmeli arama çabasındadır. İlişkilerinde partnerlerine zaman ayırmazlar. Mükemmel performansı göstermek isterken ilişkilerdeki sorumluluklarını ertelerler veya kaçınırlar.

Mükemmeliyetçi isteklerden dolayı ilişkilerinde uyumsuzluklar yaşanır. Zihinleri dağınık olduğu için ilişki içinde iyi hissetmezler. İlişkide yüksek beklentiler karşılanmamış olduğunda ilişkide doyumsuzluk, kızgınlık ve çatışmalar yaşanır.

Mükemmeliyetçilik Tedavi Edilebilir Mi?

Mükemmeliyetçilik ile başarılı bir şekilde başa çıkabilmek için sürekli bir çaba ve kabul edici bir tutum sergilemek gerekmektedir. Uzman psikologlardan terapi desteği alarak mükemmeliyetçi davranışı sağaltmak mümkündür. Psikologlar mükemmeliyetçi kişilik yapısını anlamak ve değiştirmek için danışana uygun olan psikoterapiyi tercih ederler.

Bununla birlikte danışanın da uygulayabileceği ve tedaviye destek olacak bazı şeyler vardır:

·   Ulaşılabilir standartlar belirlemek,

·   Gerçekçi hedeflere yönelik çalışmak,

·   Olumlu onaylamaları hayatın içine dahil etmek,

·   Hataları algılama şeklini değiştirmek ve hataları öğrenme fırsatı olarak algılamak,

Mükemmeliyetçilik Nasıl Anlaşılır?

Bireyin tutum ve davranışlarını gözlemlemek mükemmeliyetçiliği anlamada yardımcı olmaktadır. Mükemmeliyetçilik belirtileri şu şekildedir:

·   Birçok alanda aşırı detaycı veya kontrol edici davranma

·   Kendisi ve başkaları için gerçekçi olmayan beklentileri belirleme

·   Karşısındaki kişilerin hatalarını hızlıca bulma

·   Hatalara karşı aşırı derecede eleştirel tutum sergileme

·   Başarısızlık korkusu yaşama

·   Projelerini ve yapmaları gereken sorumluluklarını erteleme

·   Kendisine gelen iltifatları görmezden gelme

·   Yalnızca onay ve doğrulanma için belirli insanlara odaklanma

·   Kişi hedefe ulaşmak için aşırı çalışma zorlanmadan kaynaklı bitkinlik ve yorgunluk yaşama