Halk arasında karabasan olarak adlandırılan uyku felci; uyanma veya uykuya dalma sırasında bireyin bilinci açık halde yaşadığı felç durumudur. Bu felç durumu sırasında bireylerin halüsinasyon görmesi- yani duyulacak, görülecek veya hissedilecek bir şey olmamasına rağmen kişinin bir şeyleri duyması, görmesi veya hissetmesi sık karşılaşılan bir durumdur. Bu halüsinasyonlar çoğunlukla duyusal, işitsel veya görsel olur. Uyku felcinde bazı yaygın halüsinasyonlar uğultu, fısıltı, tıslama, göğüs kısmında baskı, baş ağrıları, ürperti, nefes almada zorluktur.
Karabasan (Uyku Felci) Nedir?
Karabasan ne demek sorusunu cevaplandırmak gerekirse karabasan, yaygın kullanımıyla uyku felci, uykuya dalarken veya uyanırken bireyin bilincinin açık olduğu lâkin geçici olarak motor ve/veya duyusal fonksiyonlarını kaybettiği felç durumuna verilen isimdir. Aslında uyku karabasanın gerçekleştiği kısım değildir. Karabasan uykuya dalarken veya henüz yeni uyanıldığında gerçekleşir. Halk arasında karabasan olarak isimlendirilen ve sıklıkla rüyada karabasan basması, uykuda karabasan gelmesi diye duyduğumuz ifadelerin doğru tanımı aslında uyku felcidir.
Karabasan Belirtileri Nelerdir?
Karabasan belirtilerinden en temel olanı, bilimsel adı olan uyku felcinden de anlaşılacağı üzere uykuya dalarken veya yeni uyanıldığında yaşanılan felç durumudur. Karabasanın diğer belirtileri arasında görsel, işitsel veya duyusal halüsinasyonlar yer alır. Bu halüsinasyonlar karabasanın yaşandığı anda duyulan uğultu, fısıltı ve kükreme sesleri; sürüklenme, titreme ve uçma hissi; karanlık bir figürün görülmesi, uyku ile uyanıklık arasında kâbus görmek ve uykuda ağırlık çökmesi gibi şekillerde ortaya çıkar.
Karabasan Neden Gelir?
Rüyada karabasan görmek ne demek sorusunu cevaplamak için öncelikle karabasan neden gelir sorunu cevaplamak gereklidir. Karabasanın neden geldiğini daha iyi kavrayabilmek için önce karabasanın bilimsel açıklamasına bakmak gerekmektedir. Uyku felci, REM uykusu sırasında meydana gelmektedir. REM uykusu, bireyin rüya gördüğü uyku kısmına verilen isimdir. Bu uyku evresinde rüya görürken yaşanılan olayların gerçek hayatta da yaşanılmaması için, bir örnek olarak; rüyada yüzerken gerçekte de yüzme hareketlerinin yapılmaması için beyin bazı kimyasallar salgılar.
Bu kimyasallar bireyin kaslarının harekete geçmesini engeller ve karabasan durumunda da yaşanılan felç durumunu oluşturur. Bazı düzensizliklerde bu felç durumu uykudan önce veya uyanınca da devam eder. Bu durumda da karabasan yaşanır. Birtakım durumlar uyku felcinin sıklığını arttırıp sürekli karabasan gelmesine sebep olur. Bunlar; sabit olmayan bir uyku düzenine sahip olmak gibi uykuya dair dinamikler olduğu gibi başta anksiyete olmak üzere psikolojik dinamiklerdir.
Karabasan Nasıl Gelir?
Her ne kadar uykuda, rüyada karabasan çökmesi gibi ifadeler kullanılsa da bunlar pek gerçeği yansıtmamaktadır. Çünkü uyku felci yaşarken birey tam olarak uykuda veya rüyada değildir. Uyurken kişinin beyni tamamen ‘’kapanmaz’’. Uyurken rüyaların/düşünceleri gerçekleştirmeyi engellemek için -rüyada zıplayan birinin gerçekte de zıplamasını engellemek için- beyin, motor fonksiyonlarını baskılayan kimyasallar salgılayarak bireyi hareket edemez hale getirir. Bu kimyasal baskılamalar, engellemeler uykuya dalmadan önce gerçekleşir veya uyanıldığında hemen kalkmaz. Bunun sonucunda da uyku felci denilen karabasan yaşanır.
Karabasan Kimlere Gelir?
Uyku felci aslında pek yaygın bir durumdur. Karabasan çoğunlukla ilk olarak gençlik yıllarında fark edilir. Lâkin her yaştan erkek ve kadın buna sahiptir. Karabasan sebepleri nelerdir sorusunu cevaplamak gerekirse uyku felcinin olasılığını arttıran bazı yaşam stilleri bulunmaktadır. Bunlar sırtüstü yatmak, sabit olmayan bir uyku düzenine sahip olmak, gün içinde uyumak, aç karna uyumaktır. Bu durumlar bireylerde karabasan görme ihtimalini yükseltmektedir.
Öğrencilik hayatında veya vardiyalı işlerde çalışırken ortaya çıkabilecek sabit olmayan bir uyku düzeni ile ilişkili olarak uyku yoksunluğu çekilen durumlarda uyku felcinin görülme olasılığı daha yüksektir. Yüksek sıklıkta tekrarlayan uyku felci, sürekli karabasan çökmesi narkolepsi gibi bir rahatsızlığın habercisi olma anlamını taşımaktadır. Böyle bir durumda doktora görünmek en iyisi olacaktır. Narkolepsi dışında anksiyete veya alkol sorunlarına sahip kişilerde uyku felci görülme olasılığı daha yüksektir ve bunun sonucunda sürekli karabasan basması yaşanma ihtimali artar.
Karabasan Tedavisi
Karabasan, bilimsel adıyla uyku felci tedavisinde tabii ki ilk adım, uyku felcinin sıklığını ve şiddetini arttırabilecek durumları tespit etmek için bir doktorla konuşmaktır. Uyku felci, halk arasında bilindiği adıyla karabasan ile diğer uyku sorunları arasında bir ilişki bulunma sıklığı yüksektir. Bu yüzden uyku sağlığının daha iyi hale getirilmesi karabasanın önlenmesinde önemli bir adımdır. Uyku sağlığı, bireyin yatak odasını ve uyku kalitesini etkileyen günlük alışkanlıklar ve dış etkenleri ifade eder. Daha sağlıklı bir uykuya katkı sağlayabilecek bazı uyku tavsiyelerini belirtmek gerekirse;
- Her gün belirli bir saatte uyuyup uyanmak ve sabit bir uyku düzenine sahip olmak
- Daha rahat yatak ve yastık kullanmak
- Kafein ve alkol kullanımını azaltmak
- Yatak odasına giren ışık ve sesi olabildiğince minimuma getirmek
- Elektronik aletleri kullanmayı yatmadan en az yarım saat önce bırakmak
Uyku sağlığının daha iyi hale getirilmesi için; uyumaya çalışırken bireyin aklına gelen ve kişiyi uykudan uzaklaştıran tekrarlı duygu ve düşünceleri yeniden şekillendirme yolunda adımlar atan terapiler bulunmaktadır.
Ara sıra uyku felci yaşayanlara bu durumu evde kontrol altına almak için bazı adımlar önerilmektedir. Bunlar yeterince uyuduğundan emin olmak (bir yetişkin günde 7-9 saat uyumalıdır), bireyin hayatındaki stresi azaltmak, sırt üstü yatmamaktır. Bunlar halk arasında karabasandan korunma yolları olarak bilinmektedir.
Bazı diğer çözüm önerileri ise sabit bir uyku düzenine sahip olup her gün aynı saatlerde uyuyup uyanmak, gün içinde uyumamak ve aç karna uyumamaktır. Eğer uyku felci bireyin çok sık olarak iyi bir uyku çekmesine engel oluyor ve kişinin günlük hayatında aksaklıklara neden oluyorsa, o kişinin mutlaka doktora görünmesi tavsiye edilir.
Karabasan Var mıdır?
Uyku felci, beynin uyku ile uyanıklık sınırında kişiyi uykuda tutan/uyandıran kimyasalları erken veya geç salgılamasından kaynaklanmaktadır. Bu sırada hissedilen, görülen ve duyulanlar gerçekte yoktur. Lâkin karabasan denilen uyku felci durumu vardır ve toplumda yaygın görülen bir durumdur. Bazı kişiler karabasanı daha fazla deneyimler. Bu kişi grupları arasında hamileler de vardır. Uyku sorunları hamilelikte çok karşılaşılan bir durumdur ve her zaman için gebelikte yaşanan normal fizyolojik değişikliklerden ibaret değildir. Çünkü uykuda solunum bozuklukları hamilelikte yaygındır.
Aynı zamanda narkolepsinin en çok genç yetişkinlik döneminde ortaya çıkan bir bozukluk olduğu ve hamilelik yaşları ile çakıştığı da bilinmektedir. Ayrıca huzursuz bacak sendromunun hamile bireylerde çok sık karşılaşılan bir şikâyet olduğu da bir gerçektir. Bunların sonucunda hamilelikte karabaşının yaşandığı da bilinmektedir.
Karabasan Gerçek midir?
Karabasan halk dili ile bilindiği şeklinde gerçek değildir. Bilimsel açıklaması ile uyku felci denilen durum gerçektir. Bu durum uyanma veya uykuya dalma sırasında bireyin bilinci açık halde yaşadığı felç durumudur. Ancak karabasan derken kastedilen karabasan sırasında görülen, duyulan veya hissedilenler ise onlar gerçek değildir. Bunlar uyku felci esnasında yaşanılan halüsinasyonlardır. Halüsinasyon; işitilecek, hissedilecek veya görülecek bir uyarıcı olmadığı halde bireyin duyduğu, hissettiği veya gördüğü algılara verilen isimdir.
Bu halüsinasyonlar görsel, işitsel, dokunsal olabilmekle birlikte tat alma, koku alma, denge kaybı ve düşme hissi, ağrı ve sancı hissi, zaman algısının değişmesi, sıcaklık ve ışığın değişmesi gibi herhangi bir şekilde ortaya çıkabilir. Aynı zamanda paranormal hikayelerin ve uzaylılar tarafından kaçırılma öykülerinin uyku felci sonucunda ortaya çıktığına inanılmaktadır. Sonuç olarak uyku felci durumu tamamen gerçek olmakla birlikte bu durum esnasında yaşanılan halüsinasyonlar gerçek değildir.
