Nörotransmiter vücuttaki haberleri ileten kimyasal bir habercidir. Dopamin nörotransmiteri, “zevk ve ödülle” güçlü bir şekilde ilişkilidir. Dopamin nörolojik ve fizyolojik işlevlerde rol alarak motor fonksiyonda, duygusal ve davranışsal işlevlerin sürdürülmesinde ve karar verme mekanizmasında yer alır.

Dopamin Nedir?

Beyinde sağlıklı bir şekilde salındığında iyi hissetmeyi sağlayan bir kimyasal olan dopaminin yeterli miktarda salınması hem vücut hem de beyin için önemlidir. Dopamin, motivasyonu, arzuyu ve istekleri kontrol eden bir nörotransmiterdir. Beyindeki ‘ödül merkezinde’ rol alarak davranışın pekiştirilmesinde yer alır.

Dopamin Ne işe Yarar?

Beyin, insanın yaptığı her şeye yanıt olarak dopamin üretmektedir. Dopamin iyi hissettirmeyi sağlayan bir nörotransmiterdir. Bu sebeple kişi zihinsel olarak sağlıklı hissettiren şeyi yapmaya daha çok istekli olmaktadır. Bu da beynin davranış sırasında daha fazla dopamin salgılanmasını sağlar.

Dopamin, zevk, memnuniyet ve motivasyon sağlamaktan sorumludur. Yemek yemek, cinsel ilişkiye girmek, oyun oynamak veya para kazanmak gibi pek çok hoş deneyim dopaminin dalgalanmasını sağlar. Bunun sonucunda artan ödül arzusuna sebep olur. Ayrıca bağımlılık yapan alkol ve uyuşturucu gibi maddeler de dopaminin dalgalanmasına ve artan ödül arzusuna sebep olmaktadır.

Dopamin aynı zamanda “savaş ya da kaç” tepkisinde de yer alır. Bu tepki algılanan zararlı bir olaya veya tehdide yanıt olarak ortaya çıkan fizyolojik bir tepkidir. Burada dopaminin görevi akut strese yanıt vermeye yardımcı olmaktır.

Dopamin Nerede Üretilir?

‘‘Substantia nigra’’ isimli bölge vücut hareketlerinin sağlıklı yerine getirilmesini düzenleyen beyin çekirdeği ve beslenme cinsel davranış, vücut ısısı, biyolojik saatten sorumlu olan ‘’hipotalamus’’ bölgesinde dopamin üretilir. Dopamin beynin en ön bölgesi olan ve amaçlı eylemlerden sorumlu bölge ‘‘proferontal kortekste’’ de yer alır.

Dopamin Nasıl Üretilir?

Dopamin, sinir hücrelerinin birbirine mesaj göndermesine yardımcı olur. Beyin ve omurilikten oluşan ‘‘merkezi sinir sistemi’’ üzerine etki etmektedir. Eylemleri gerçekleştirirken alınan zevk ve haz ile ilgili olan dopamin düşünme, odaklanma ve planlama gibi yürütücü yeteneklerin de büyük bir parçasıdır.

Dopamin ödül sisteminde yer almaktadır. Beyin yeme, içme, üreme ve rekabet etme gibi hayati fonksiyonlar gerçekleştiğinde dopamin salınımını arttırarak ödüllendirir. Zevk veren bir şey yapmak, beyinde büyük miktarda dopaminin salınılmasını sağlar. Böylelikle iyi hissedilen davranışı yapma eğilimi artar.

Örneğin, en sevdiği çikolatalı kurabiyenin kokusunu alan veya gören kişinin beyni, dopamin salınımını arttıracaktır. Kişinin kurabiyeyi yemesi motivasyon ve pekiştirme döngüsünü çalıştırır. Ancak bu ihtiyacına ulaşamazsa dopamin seviyesinin düşmesine ve duygu durumunu etkilemesine sebep olur.

Yeterli dopamin dengesine sahip biri kendisini;

Dopamin Etki Mekanizması

Dopamin uyarılma, hormonların düzenlenmesi, pekiştirme, artan ödül ihtiyacı, duygu ve düşünceler başta olmak üzere vücuttaki birçok nörolojik, bilişsel ve davranışsal işlevler üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir.

Dopamin beynin mezokortikal bölümündeki bilişsel ve duygusal davranışa aracılık eder. Ön beyin olan ‘‘proferontal korteksteki’’ dopamin seviyeleri işleyen hafızanın ve dikkatin gelişmesine yardımcı olur. Ancak dopamin beyinde hassas bir dengede olduğu için anormal seviyelere yükseldikçe veya düştükçe hafıza zarar görebilmektedir.

Dopaminin vücutta rol aldığı işlevler şu şekildedir:

• Öğrenme ve dikkat
• Hafıza ve odaklanma
• Duygular
• Motor hareket ve kontrol
• Mutlu
• Motive olmuş
• Uyanık ve atik
• Odaklanmış
• Kalp, böbrek ve pankreas fonksiyonu
• Sindirim
• Uyku
• Kan akışı
• Strese yanıt verme

Dopamin Faydaları Nelerdir?

Beyinde sağlıklı seviyelerde üretilen dopaminin birçok faydası bulunmaktadır.

1. Aktif dopamin çevreye karşı ilgi ve merak, sosyal ve dışadönüklük gibi olumlu deneyimlerle ilişkilidir. Dopaminin aktif olmaması ise sosyal hayatta isteksizliğe ve eylemlerde bozulmaya neden olur.
2. Dopamin salınmasında beyin ödüllendirme sistemi, yiyecek arama, üreme, barınma gibi hayatta kalma için gerekli davranışları ödüllendirerek türün hayatta kalmasını teşvik eder. Haz veren deneyimler aramamızı sağlar.
3. Beyindeki dopamin aktivitesi, hafıza ve öğrenmede büyük bir rol oynar. Uzun süreli anıları depolamada ve geri çağırmada dopamin aktivitesi önemlidiir.
4. Yeterli seviyede dopamin salınımı motivasyon, odaklanma ve dikkatin daha verimli çalışmasını sağlar.

 
Dopamin ve Serotoninin Farkları Nelerdir?

Dopamin ve serotonin nöronlar arasındaki mesajları iletmek, duygusal ve davranışsal işlevleri sürdürmek ve konsantrasyonu etkilemek gibi ortak görevlerinin yanı sıra bazı farklı işlevleri de vardır.
Dopaminin ilişkili olduğu davranışlar bağımlılık yapabilir. Serotoninde bu durum geçerli değildir.
Kişinin çok sevdiği bir yemeği yemesinde dopaminin etkisi vardır. Kısa ve anlık bir keyif duygusu yaşamasına sebep olur. Serotonin ise yaşamdan memnun olmak gibi daha uzun süreli duygular ile ilişkilidir. Serotonin depresyon ile ilişkilidir. Depresif belirtiler gösteren kişilerde serotonin düzeyinin düşük olduğu bulgulanır. Dopamin heyecan duygusunu tetikler. Dopamin, yapılan ve keyif alınan davranışın devamını talep eder.

Dopamin Hangi Yiyeceklerde Bulunur?

Dopamin alımını arttırabilmek için protein açısından zengin besin ve gıdalar tüketmek önemlidir. Meyve ve sebze yemek dopamin salınımını arttırmaktadır. Özellikle et, balık, peynir, tavuk, muz, avakado, badem, süt, soya ürünleri, yoğurt ve yanında somon, uskumru, ceviz gibi omega-3 yağ asitlerinin zengin olduğu besin grupları önerilmektedir.

Çinko, magnezyum, B6 vitamini, demir, selenyum ve glutatyon dopamin hormonu seviyesini arttıran vitamin ve aminoasitlerdir. Dopamini vücudumuz için gerekli olan dopamin seviyesine çıkartırlar.

Dopamin Eksikliği Belirtileri

Düşük dopamin seviyeleri azalan motivasyon ve azalan coşku ile bağlantılıdır.

• Mutsuz, motivasyon eksikliği ve yorgunluk başta olmak üzere
• Unutkan, endişeli, dikkatsiz, içine kapanık
• Uyumakta zorluk
• Denge kaybı
• Çökkünlük 
• Düşük cinsel dürtü
• Kas krampları ve titremeler
• Kilo değişiklikleri üzerine sorunlar görülebilmektedir

Dopamin Nasıl Arttırılır?

 
Dopamini doğal yollarla arttırmak için sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek önemlidir.

• Düzenli olarak yeterli uyku
• Sağlıklı beslenmek
• Egzersiz yapmak
• Parasempatik sinir sistemini aktive edecek kişiyi rahatlatan aktiviteler
• İşlenmiş gıdaları azaltmak
• Stresörleri fark edip bunları azaltmaya çalışmak

Dopamin Fazlalığı Belirtileri

Dopamin büyük miktarlarda salındığında belirli davranışları tekrarlamaya yönelik zevk ve ödül duyguları oluşmaktadır.

• Daha agresif hissetmek
  
• Daha az dürtü kontrolüne sahip olmak
  
• Uyku ile ilgili sorunlar (uykusuzluk)
  
• Daha yüksek cinsel dürtü
  
• Yoğun enerjik ve öforik hissetmek
  
• Huzursuz hissetmek
  
• Bağımlılık yapan davranış ve kalıplar
  

Bu belirtilerle ilişkili olarak dopamin fazlalığında bazı psikopatolojiler görülebilmektedir.

Dopamin Nasıl Azaltılır?

Beyne aşırı derecede uyarıcı olan her şeyden biraz uzaklaşmak yüksek dopamini azaltmak için etkilidir. Buna ‘‘dopamin detoksu?’’ da denilmektedir. Alkol, kafein, uyarıcı ilaçlar, nikotin, şeker, alışveriş, cinsellik, yemek yeme, sosyal medya veya heyecan arama davranışı gibi bağımlılık yaratabilecek her şeyi azaltmaktır. Sağlıklı yaşam tarzı benimsemek de dopamini dengelemeye yardımcı olmaktadır.