İnsanlar hayatlarına anlam katmak için olgun bir sevgi ile ilişki kurarlar. Sağlıklı bir ilişki insanın psikolojik ve duygusal ihtiyaçlarını karşılamasına yardımcı olurken sağlıksız bir ilişki ise saygı, güven, anlayıştan yoksundur. İlişkiler gibi narsizm de normal narsizm ve patolojik narsizm olarak ikiye ayrılmaktadır. Sağlıklı olan normal narsizm benliğe ilişkin olumlu algıları ve empati kapasitesini içerir. Başarısızlıkların ardından yeniden ayağa kalkma ve ilişkileri yeniden düzenleyebilme gücünü verir. Sağlıksız olan patolojik narsizmde ise birey, tehdit veya tehlike karşısında işlevsel olmayan baş etme mekanizmaları ile ilişki kurmaya çalışır.
Narsist bireyle ilişki kurmak da bireyi sağlıksız bir ilişkiye sürükleyebilir ve bu durum ilişki doyumunu azaltır. Bu nedenle ilişki kurulan bireyin narsist özellikleri olup olmadığını bilmek, ilişki dinamiğini ve sınırları belirlemek önemlidir. Narsizm, ilginin benlik üzerine yoğunlaştığı bir kişilik yapılanmasıdır. Narsist kişiler yoğun özseverlik, başkalarını önemsemeyen bencil davranışlar, duygusallıktan ve empatiden yoksun bir tutumla ilişki kurarlar. Patolojik narsistlik belirtileri olan biyerler narsistik kişilik bozukluğu tanısı almaktadır. Narsist kişilik bozukluğu yaşayan kişiler düşük benlik saygısı, depresyon, ihmal edilmiş değersizlik, kırılganlık, duygusal boşluk ve reddedilme hislerini yaşarken bunlara karşılık olarak ilgi görme, beğenilme ve onay alma gibi savunmacı davranışlar sergilerler. Bu davranışlarla hissettikleri güven duyma boşluğunu doldurmaya çalışırlar. Dolayısıyla narsist partnerin başkalarına karşı ilgisiz davranması ve empati kuramaması bilinçdışında meydana gelen aşağılık duygusu ve memnuniyetsizlik ile açıklanabilmektedir. Aynı zamanda bireyin ilişkilerindeki değer, amaç ve ideallerini oluşturan idealleştirilmiş ebeveyn imgesi ve sosyal çevre unsurları narsist kişilik bozukluğuna zemin hazırlayabilmektedir.
İlişkilerde narsist bireyleri anlayabilmek ve ilişki kurabilmek için hangi türde narsist kişilik özellikleri gösterdiğini bilmek de önemlidir. Büyüklenmeci narsist ve kırılgan narsist olmak üzere iki tür narsistlik belirtileri görülmektedir.
- Büyüklenmeci narsist: Büyüklenmeci narsistlerin ilişkilerinde grandiyozite (büyüklenmeci), dikkat çekme, beğenilme, hayran olunma ve aşırı talepkarlık gibi duygu ve davranışlar görülmektedir. Büyüklenmeci narsistler benliklerinin aşırı üstün, kusursuz ve benzersiz olduğunu düşünmektedirler. Bu düşünceyi korumak ve hayranlık kazanmak amacıyla partnerine karşı saldırgan ve antisosyal davranışları sergileyebilirler. Kırılgan narsiste göre eleştirilere daha dirençlidir, tartışmalara daha açıktır ve daha az duygusaldır.
- Kırılgan narsist: Kırılgan narsistler ilişkilerinde eleştirilere karşı hassasiyet duyarlar, başkalarının düşüncelerine önem verirler, kendileri ile ilgili yüksek beklentilerini karşılayamadığında veya olumsuz yorum aldıklarında daha fazla kaygılanırlar ve stres altında hissederler. Büyüklenmeci düşüncelerine rağmen daha fazla utanç duygusuna sahiptirler ve partneri tarafından reddedilme kaygısıyla sosyal ilişkilerden kaçınma davranışları gösterebilirler.
Narsist bireylerin ilişkilerinde gizli narsist (pasif nasrsist) özellikler de görülebilmektedir. Gizli narsist kişilik bozukluğu belirtileri, kırılgan narsist belirtileri ile benzerlik göstermektedir. Aralarındaki farklılık ise gizli narsistin ilişkilerde kırılgan narsistten daha sessiz ve içe dönük olmasıdır. Ayrıca gizli narsist kendini mağdur göstererek ilgi ve dikkat çekmeye çalışmaktadır. Narsistik özellikler arasındaki temel fark benliğe ilişkin algının tehlikeye girdiği durumlarda tepkilerin nasıl ortaya çıktığı ile ilgilidir.
İlişkide Narsist Kadın Partner
Narsist kadın ve narsist erkekler ilişkilerde benzer narsistik özellikleri gösterebilirler. Ortak olarak görülen narsist kişi özellikleri: büyüklenmeci duygular, özel olduğu ve yalnızca özel insanlar tarafından anlaşılabileceği düşüncesi, hayranlık beklemek, her zaman haklı olduğunu düşünmek, ilişkilerde sömürücü ve manipülatif olmak, empatiden yoksun olmak, haset, kibirli davranışlar ve tutumlardır. Ancak narsistik kişilerin özellikleri erkek ve kadın olarak farklılaştığı durumlar vardır. Özellikle toplumsal beklentiler ve cinsiyet rolleri nedeniyle kadınların narsist özellikleri değişiklik gösterebilir.
Büyüklenmeci narsist kadın, partnerine karşı öfke duyduğunda partnerini ilgi ve sevgiden mahrum bırakarak cezalandırır. Yani ilişkide kontrolü ele alabilmek için narsist kadın, partnerini duygusal veya fiziksel olarak ihmal etme yöntemini kullanır. Narsist kadın değersizlik duygusu hissettiğinde veya ilgi görmediğinde partnerine küsebilir, tartışma ortamı oluşturabilir veya manipülasyon tekniği ile kendi düşüncesinin haklı olduğuna inandırabilir. Bu sayede narsist kadın, erkek partneri tarafından daha fazla değer görerek ilgi ve onay ihtiyacını karşılayabilmektedir. Kırılgan narsist kadın ise karşındaki kişi tarafından reddedildiğinde utanç duyar ve bu duygularını azaltmak amacıyla kendisini reddeden partneri ile uzlaşmaya çalışır. Çünkü hayal kırıklığına uğramaktan korkar ve yaşadığı duygusal boşluğu tamamlayarak ilgi görmek ister.
Kadın narsistlerin özellikleri arasında partnerlerinin güzellik ve dış görünüşüne odaklanma da yer almaktadır. Narsist kadın, partnerinin de en az kendisi kadar iyi, statü sahibi, başarılı olmasını yani kendisiyle uyumlu olmasını bekleyebilir. Çünkü narsist kadın özel olduğunu ve onu anlayabilecek kişilerin de özel olması gerektiğini düşünür. Partnerinin ilişki içerisinde kendi yanına yakışmasına dikkat eder. Partnerinin eksiklik veya yetersizliklerini yüzüne vurmaktan çekinmez. Ayrıca narsist kadın kendi ilişkisini çevresindeki insanların ilişkisi ile karşılaştırma yapabilir. Bu durum karşısında partnerler, narsist kadının isteklerini karşılamak zorunda kalırlar aksi takdirde ilişkide çatışmalar yaşanabilir.
İlişkide Narsist Erkek Partner
Rekabetçi ve gösterişli davranışlar narsist erkek belirtilerinde daha fazla ön plana çıkmaktadır. Bazı narsist erkekler kendisini partnerinden daha başarılı ve daha üstün görmeyi tercih edebilir. Özellikle partnerini seçerken pahalı giyim kuşamları, aksesuarları ve marka eşyaları ile dikkat çekmeye çalışırlar. Çünkü partneri tarafından alımlı, çekici, başarılı ve tatmin edici olarak algılanmak isterler. Bazı narsist erkekler ise yanında çok başarılı veya çok güzel olduğuna inandığı kadınları görmek isterler. Bunun amacı partnerinin yanında kendilerini özel ve önemli biri olarak hissetmek istemesidir.
Kontrol ve güç arzusu narsist erkeklerin ilişkilerinde sıklıkla görülmektedir. Narsist erkeğin evliliği oteriter ve baskıcı bir şekilde görülebilir. Çünkü narsist erkek onu asla terk etmeyecek kadınlar ile birlikte olmak ister. Narsist terk edilirse veya ilişki içinde değer görmediğini düşünürse öfke ve saldırganlık tepkileri ile karşılık verebilir. Partneri tarafından eleştirilere maruz kaldığında karşı tarafı manipüle eder ve ilişkideki kontrolü elinde tutmaya çalışır. Ayrıca narsist erkek, partnerinin tüm sevgisini ve şefkatini sömürmek için kıskançlık krizleri oluşturabilir. Kimlerle görüştüğüne, nereye gittiğine, ne giydiğine her zaman eleştirel yorumlar yapar ve ilişkideki sınırları ihlal eder. Büyüklenmeci narsist erkek, ilişki için ne kadar çabaladığını, her zaman haklı ve suçsuz olduğunu açıklayarak onay ve takdir bekler. Kırılgan narsist erkek ise kendisini bu ilişkide mağdur olarak göstererek partnerinin kendisine üzülmesini sağlar böylece ilişkideki ilgiyi üzerine çekmeye çalışır.
Narsist Biriyle Yaşamak İnsanı Nasıl Etkiler?
Narsist bir insanla yaşamak ve narsist kişiyi yönetmek oldukça güçtür. Özellikle narsist anne, narsist baba veya narsist sevgili gibi yakın ilişkilerde bulunan bireyler, kişinin psikolojik zedelenebilirliği arttırmaktadır. Çünkü insanlar yakın ilişkide oldukları kişilere karşı kendilerini daha fazla sorumluluk sahibi hissetmektedirler. Kendi ihtiyaçlarını göz ardı ederek narsistin ihtiyaçlarını ön plana alırlar. Bu sayede narsist birey kendi egosunu karşısındakinin duygu, düşünce ve övgüleriyle tatmin etmektedir. Ancak narsizm ve egoizm karıştırılmamalıdır. İki terim de benmerkezci duyguları tanımlamasına rağmen egosit ve narsist farkı bulunmaktadır. Narsist birey başkalarının hayranlığına ihtiyaç duyar ve bunun için manipülatif davranışlarda bulunabilir. Ayrıca narsist birey eleştirilere karşı da oldukça hassastır. Çünkü yapılan eleştirilerin hayranlığına gölge düşüreceğinden korkar. Bu durum ilişkinin düzelmesine engel olmaktadır. Ancak egoist birey kendi çıkarlarını göz önünde bulundursa bile iş birliğine açıktır.
Narsist bireyle yaşamak insanın hayatını yalnızca duygusal ve psikolojik olarak değil fiziksel ve sosyal olarak da etkilemektedir.
- Duygusal ve Fiziksel Etkiler: Narsist ilişki, empati yoksunluğu ile karakterize olduğu için narsist birey ile yaşayan insan yalnızlaştırmaktadır. Çünkü narsist biriyle yaşarken sevgi, saygı güven gibi duygusal ihtiyaçların eksikliği hissedilebilir. Bu duygusal eksikliği gidermek ve ilişkiyi kurtarmak için birey daha fazla sorumluluk üstlenmeye çalışmaktadır. Bu durum duygusal dalgalanmaların yanı sıra fiziksel yorgunluğu da ortaya çıkarabilir. Çünkü narsist bireyler sürekli ilgi, onay ve ihtiyaçlarının karşılanmasını bekler. Bu ihtiyaçlar için çaba gösteren bireyin yetersizlik hissetmesi veya baş ağrısı gibi fiziksel ağrılar hissetmesi kaçınılmazdır.
- Psikolojik Etkiler: Narsist kişilik yapısına sahip birey gerçeği çarpıtarak karşısındakinin kendinden şüphe duymasını sağlar. Bu sebeple narsist biriyle yaşayan kişinin bilişsel muhakeme yeteneği zayıflamakta, öz saygısı düşebilmekte ve yetersizlik inancı ortaya çıkabilmektedir. Takıntılı veya obsesif narsist birey parterine karşı sürekli eleştirel ve kontrolcü bir tutum sergileyebilir. Bu eleştiriler zaman zaman aşağılayıcı sözler ile birlikte görülebilir. Yapıcı olmayan ve bireyin özgüvenini zedeleyen eleştiriler stres, kaygı, depresyon gibi duygulanımsal bozukluklara sebep olabilmektedir.
- Sosyal Etkiler: Narsistlik bireyler birlikte yaşadıkları kişilerin sosyal çevrelerini ve ilişkilerini de kontrol altına almak isteyebilir. Narsist bireyle yaşayan insanlar, kişisel sınırlarının aşılması ve güvenli sosyal desteğinin azalmasıyla birlikte kriz anlarında daha savunmasız hale gelirler. Bu durum bireyin, narsist kişi tarafından daha kolay kontrol edilebilir hale gelmesine yol açar. Ayrıca zamanın büyük bir kısmını narsistik kişinin ihtiyaçlarının doyurulması ile geçirdiği için kendi hobileri ve sosyal etkinliklerine zaman ayırmakta güçlük çeker. Dolayısı ile bu durum bireyin kişisel gelişimini aksatmasına da sebep olur.
Narsist birey ile yaşayan insanlar çeşitli olumsuzluklarla mücadele etmek zorunda kalmaktadır. Narsist tedavi edilmezse yalnızca kendisini değil çevresindekilerin de yaşam kalitesini düşürerek psikolojik sağlıklarının bozulmasına neden olur. Güven problemleri, ilişki kaygısı, kronik stres, fiziksel ağrı gibi akut tepkilere ve travma sonrası stres bozukluğu gibi uzun vadeli psikopatolojilere sebep olabilir. Bu kişiler narsist tedavi yöntemleri ile psikoterapi almayı göz önünde bulundurmalıdır.
Narsist İlişki Evreleri
Narsist bir bireyle ilişki genellikle başlangıçta çok çekici ve heyecan verici olarak görülmektedir. İlişki gerçek olamayacak kadar kusursuz gibi ilerler ancak zamanla daha karmaşık ve zorlayıcı hale gelebilir. Narsist bir bireyle yaşanan ilişkinin evreleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- İdealizasyon evresi: Narsist bir bireyle ilişkinin başlangıç aşaması genellikle çok heyecan verici ve tutkulu olabilir. Narsist birey bu aşamada ilişkisini mükemmele yakın bir şekilde tasarlar, partnerini el üstünde tutar, düşünceleri ve isteklerine saygı duyar, parterin duygusal ihtiyaçlarına karşılık verir. Narsist genellikle bu özellikleri ile çok çekici ve karizmatik biri olarak görülebilir ve bu sayede ilişkinin hızla ilerlemesini sağlar. Bu aşamada narsist birey partnerini kendisine bağımlı hale getirmek ister.
- Manipülasyon ve değersizleştirme evresi: Bu evrede, narsist manipülatif davranışlar sergilemeye başlar. Partnerinin gerçeklik algısını değiştirmek ve özgüvenini zedelemek için düşüncelerinden, hislerinden ve davranışlarından şüphe duymasını sağlar. İlişkideki problemleri dış etkenlere bağlar. Narsistin bu aşamadaki amacı manipülatif davranışlar ile karşı tarafı kendi ihtiyaçlarına hizmet edecek seviyeye getirmektir. Narsist, ödül mekanizmalarının bir parçası olarak partnerinin tepkilerini kullanır. Örneğin narsist başlangıç aşamasında partnerine verdiği koşulsuz sevgiyi bu evrede yalnızca kendi istediklerini elde ettiği zaman ödüllendirme amacıyla kullanılmaktadır. Bu, partnerin duygusal ve psikolojik olarak narsiste daha bağımlı hale gelmesine yol açmaktadır. Ayrıca partnerinin başarılarını küçümseme, aşağılama, değersizleştirme gibi davranışlar bu aşamada görülmeye başlanır.
- Güç savaşı ve kontrol evresi: Bu evrede, partner genellikle narsistin kontrolüne karşı çıkmaya başlar ve güç savaşı başlar. Narsist genellikle bu durumu kontrol altına almak ister ve partnerini itaat etmeye zorlamak için daha fazla manipülatif davranışlar sergiler. Bu evrede narsistin yalan söyleme davranışı artar. Narsist birey gaslighting yolu ile partnerinin yaptığı şeyin yanlış olduğuna inandırmaya çalışır ve ilişkiyi devam ettirmek ister. Erkek narsistler ilişkideki kontrolü sağlamak için öfke ve saldırgan davranışlar sergilerken kadın narsistler ise duygusal ve fiziksel ihtiyaçları ihmal ederek ilişkideki kontrolü ele almak isterler.
- İstismar ve terk etme evresi: Narsist birey partnerinin tüm ilgi, şefkat ve sevgisini sömürdükten sonra artık tatmin olmadığı için ayrılma aşamasına gelebilir. Narsist biri ayrılmadan önce tüm ilgisini ondan çekebilir, iletişimini aniden kesebilir hatta ayrılık öncesi partnerini aldatabilir. Narsistin bu davranışı aslında partnerinin onun peşinden koşmasını ve ilişkiyi telafi etmesini istediğini gösterir. Narsist birine bağlanmak başlangıç evresinde kolay olabilir ancak narsist birinden kurtulmak zordur. Narsist eski partneri gibi taleplerini yerine getirebilen biri bulamadığında eski partnerine geri dönebilir ve bu ilişki döngüsünü yeniden başlatabilir.
Narsist insanların özellikleri nedeniyle iç görüleri zayıftır. Karşısındaki bireylere nasıl hissettirdiklerinin farkında olmayabilirler ve sorunun kendisinde olmadığını düşünerek direnç gösterebilirler. Bu nedenle ilişkiyi sağlıklı bir şekilde sonlandırmak veya sınırları belirleyebilmek için narsist kişilik bozukluğu tedavisi, çift terapisi, bireysel terapiler, bilişsel davranışçı terapi, EMDR terapi gibi terapi teknikleri uygulanabilmektedir. Narsist tedavisi sayesinde sağlıklı bağlanma yeniden kurulur, işlevsel baş etme mekanizmalarını güçlendirilir ve ilişkideki çatışmalar da çözüme kavuşturulur.
Kaynakça
- Erdoğan, D., (2016). Hangi Narsizm? Büyüklenmeci ve Kırılgan Narsizmin Karşılaştırılmasına İlişkin Bir Gözden Geçirme. Türk Psikoloji Yazıları, 19 (37), 11-12.
- Iğdırlı, Z., (2003). Romantik İlişkilerdeki Aldatma Davranışını Narsistik Kişilik Eğilimi Çerçevesinde Değerlendirmeye Dayalı Kısa Bir Derleme. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi. 09 (02), 16-23.
- The Cycle of Narcissistic Abuse (2023), Narcıssıstıc Abuse Rehab. https://www.narcissisticabuserehab.com/cycle-of-narcissistic-abuse/
