Bir psikoterapi yaklaşımı olan EMDR tekniği, terapilerde sıklıkla kullanılmaktadır. EMDR açılımı ile Türkçe’ye “Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme” olarak çevrilmiştir. EMDR psikoterapisi geliştirildiği ilk zamanlarda yalnızca travmatik anıların yeniden işlemlenmesi ve duygusal rahatsızlıkların azaltılması amaçlanmıştır. Günümüzde ise EMDR uygulaması travmatik anıların yanı sıra diğer psikopatolojilerin tedavisinde de kullanılmaktadır.

EMDR terapisinin temeli “Adaptif Bilgi İşleme Modeline” dayanmaktadır. Bu modele göre insan beyni her deneyimi işleyerek anı ağlarına bağlar. Bu şekilde öğrenme süreci ve olaylara tepki verme biçimleri şekillenir.  Bu sistem normal çalıştığında ruh sağlığını destekler. Ancak stresli, rahatsız edici veya travmatik olaylar karşısında bu sistem bozulur, yeni deneyimler ve duygular işlenemez. Bu nedenle öğrenme gerçekleşmez. EMDR yöntemi patolojik durumların arkasında işlenmeyen izole kalmış olan bu deneyimlerin olduğunu vurgulamaktadır. EMDR terapisine göre olumsuz inançlar (başarısızım), olumsuz duygusal tepkiler (başaramamaktan korkma) ve olumsuz somatik tepkiler (sınav öncesi baş ağrısı) problemin kendisi değil işlenmemiş olan deneyimlerin dışavurumu olduğunu açıklar. Sonuç olarak EMDR bireyin olumsuz anı veya stres faktörü ile ilişkisine odaklanarak anıya ilişkin bilişsel düşüncelerin adaptif olarak değiştirilmesi, duyguların regüle edilmesi üzerine durur.

EMDR terapisi kimlere uygulanır?

EMDR terapisi bilişsel, davranışsal, psikodinamik ve danışan merkezli olan bütüncül bir terapi yöntemidir. Bu sayede EMDR tedavi yöntemi travma, anksiyete bozuklukları, panik bozukluk, sosyal fobi, depresyon, bağımlılık,  kronik ağrılar, somatik bozukluk, yeme bozuklukları, yas gibi çeşitli psikopatolojileri olan bireylere uygulanabilmektedir.

• Travma Sonrası Stres Bozukluğu: Ruhsal travma tedavisi için EMDR en sık kullanılan psikoterapi yöntemlerinden biridir. Travma bireyin baş etme kapasitesini aşan ve o ana ait duygu, düşünce ve imgelerin işlenmeden zihinde canlı kalmasına neden olan olumsuz yaşam olaylardır. Travma çoğunlukla afet, kaza, savaş gibi büyük ve ekstrem olaylarla ilişkilendirilse de gündelik yaşamın içindeki olaylar da travmatik etkiler yaratabilir. Bu nedenle travma denilince akla sadece büyük felaketler veya aşırı olaylar gelmemeli. Örnek olarak aile içerisindeki çatışmalar, bireyin arkadaşı ile tartışması, iş yerinde yaşanan stresli olaylar veya beklenmedik ayrılıklar gibi günlük hayatta duygusal etkisi yüksek olan olaylar da derin izler bırakabilir. Çünkü her bireyin travmatik deneyimi kendine özgüdür.

Beyin, duygusal yoğunluğu fazla olan travmatik anlarda işleme becerisini kullanamadığı için rahatsız edici olaylar karşısında ketlenir. Travma ve EMDR terapisi bireyin travmasına erişebilmeyi, bilgi işleme sürecini işlevsel hale getirebilmeyi, travma anı ile daha uyumlu ilişki kurmayı ve işlevsel baş etme mekanizmalarını geliştirebilmeyi sağlar.

• Anksiyete Bozuklukları: Anksiyete travmatik kaygı fazlalığı olarak meydana gelmektedir. Anksiyetesi olan birey korku, kaygı, sıkıntı, huzursuzluk duygularını yaşamaktadır. EMDR anksiyete ile çalışarak olumsuz duygu ve bilişlerin azalmasını ve bunların yerine olumlu duygu ve düşüncelerin getirilmesini sağlar. Bu sayede anksiyete EMDR terapisi ile çözüme kavuşmaktadır. EMDR panik atak yaşayan danışanların fizyolojik tepkilerin değerlendirerek tepkilerin yeniden düzenlenmesine yardımcı olur. Ayrıca EMDR sosyal fobi durumlarında, danışanın olumlu kendilik algısını ve öz yeterliliklerini arttırır, olumlu inançlarının güçlendirir. EMDR terapisti kaygı bozukluğu olan bireyin olumsuz anısını yeniden işleyip yerine pozitif inançlarını yerleşmesini sağlamaktadır.
• Depresyon: Depresyon biyolojik etkenlerle veya geçmiş olumsuz yaşam deneyimleri sonucu da meydana gelebilmektedir. EMDR depresyon tedavisi için bireyin depresyonunun temelindeki geçmiş travmatik anılara, olumsuz geçmiş deneyimlere, çözülmemiş olaylar ve tetikleyicilerine odaklanmaktadır. EMDR depresyonun neden olduğu olumsuz inançları; uyumlu ve olumlu inançlarla ilişkilendirerek değiştirmeyi sağlamaktır.
• Bağımlılık: EMDR terapisi bilişsel alandaki örtük anıları da (araba sürmek, yazı yazmak, alkol kulanmak) yeniden işleyebilmektedir. EMDR bağımlılık tedavisinde bireyin bağımlılıkla ilgili olumsuz inançlarını ve duygularını değiştirerek sağlıklı başa çıkma becerileri geliştirmesine yardımcı olur. EMDR terapsi ile bağımlılık tedavisi genellikle diğer terapi yöntemleriyle birlikte kullanılır ve daha bütüncül bir yaklaşım sunar.

EMDR tedavi yöntemi yalnızca yetişkin bireyleri kapsamaz. EMDR çocuklarla ve ergenlerle çalışıldığında etkili sonuç veren bir terapi yöntemidir. Ancak her yaş grubunun terapiden beklentisi, terapi ihtiyaçları ve tepkileri farklılık gösterebilir. Bu nedenle çocuklarda EMDR yapılabilmesi için EMDR teknikleri farklılaşabilir. Yetişkin EMDR terapisinden farklı olarak çocuklarla EMDR terapisinde oyuncak veya resimler gibi görsel teknikler kullanılarak çocuğun duygusal ifadeleri açığa çıkarılır. Sonuç olarak EMDR seans planlaması ve EMDR teknikleri yaş grubuna göre planlanarak çocuklara da uygulanabilir.

EMDR terapisi sonrası ne olur?

EMDR terapi 8 aşamadan oluşan bir protokole sahiptir. Psikolog EMDR terapisinin ilk seansında danışanın öyküsünü alarak ve terapi planlaması yaparak başalar. Ardından psikolog EMDR terapisi için hazırlık ve değerlendirme aşamalarını tamamlar. Duyarsızlaştırma aşamasında beynin iki tarafı da harekete geçirilip olumsuz anının çift yönlü uyarımı yapılır. Bu aşamada olumsuz anıyı düşünerek ritimsel hareketleri gözle takip etme, EMDR cihazı, işitsel uyarım veya bedensel uyarım kullanılabilir. Ardından işlevsel olmayan düşüncelerin yerine olumlu inancın geliştirildiği ve yeni anıya entegre edildiği yerleştirme aşamasına geçilir. Son olarak beden taraması, tamamlama aşaması ve yeniden değerlendirme aşamasının ardından terapi süreci sonlandırılır.

EMDR tedavi sonrası danışanın yaşadığı değişiklikler ve sonuçlar genellikle olumlu yöndedir. EMDR terapisi sonrasında deneyimlenen bazı değişiklikler şu şekildedir:

• Travmatik anlarda duyarsızlaşma: Danışan daha önce deneyimlediği stresli durumları veya travmatik anıları yeniden hatırladıklarında verdiği duygusal tepkiler EMDR terapisi sonrasında daha uyumlu hale gelmektedir. EMDR terapisi ile danışanın eskiden psikolojik ve fizyolojik olarak etkilendiği durumların daha az etkilenmesini sağlamaktadır.
• Semptomların azalması: Özellikle travma ve stres sonrası meydana gelen fizyolojik tepkiler, depresyon, fobik bozukluklar, yeme bozuklukları ve bağımlılık gibi komorbidite bozukluklar EMDR terapisi sonrasında azalmaktadır.
• Olumlu inançların gelişmesi: Danışanlar EMDR terapisinden sonra kendileri ile ilgili işlevsel olmayan otomatik düşüncelerini değiştirir, yerine işlevsel ve uyumlu düşünceleri getirir. Bu sayede kendilik algısı, gelecek ve dünya hakkındaki olumlu düşüncelerin güçlenmesi sağlanır.
• İşlevsel başa çıkma mekanizmaları: Danışan EMDR terapisinde rahatsızlık veren anıyı yeniden işleyerek anının gelecekte daha az rahatsızlık vermesini sağlar. EMDR terapisti oluşabilecek olumsuz duygu ve düşüncelere karşı psikoeğitim desteği de sunmaktadır. Bu sayede danışan stresli ve zorlayıcı durumlara karşı bilişsel farkındalık kazanır ve işlevsel başa çıkma becerisini geliştirir.
• Sağlıklı ilişkiler ve sağlıklı davranışlar: EMDR seansları ilerledikçe danışanın stresli yaşam olaylarına karşı dayanıklılığı artmaktadır.  Duygu ve düşüncelerinde olumlu değişimler ve gelişimler meydana gelmektedir.  Ayrıca EMDR terapisinin olumlu etkileri danışanın kişilerarası ilişkilerine de yansımaktadır. Danışan anılarını ve duygularını gün yüzüne çıkarırken kendi düşünceleri hakkındaki farkındalığı da artmaktadır. Bilişsel farkındalığı artan danışan EMDR terapisi sonrası geçmiş sorunlarını çözerek daha sağlıklı tepkiler vermeye başlamaktadır.

⁠EMDR terapisinin zararları var mıdır?

EMDR terapisi güvenli ve etkili bir psikoterapi yöntemi olarak kabul edilmektedir. Ancak EMDR terapisi,  önceden gün yüzüne çıkmamış birçok duygu ve düşüncenin ortaya çıkmasına neden olabilir.  Bu durum bazı bireylerde kısa süreli etkilere yol açmaktadır. EMDR terapisinde danışan travmatik anının duygusal yükünü serbest bırakır. Danışanın duygusal boşalımı nedeniyle EMDR sonrası yorgunluk hissetmesine neden olabilir.  EMDR seanslarının ardından, danışanlar anıları canlı rüyalar şeklinde gördüklerini de anımsayabilirler. Bu durum ise beynin bilgileri yeniden işleme ve bütünleştirme aşamasının bir sonucu olarak ortaya çıkan kısa süreli bir etkidir.  EMDR terapisinde deneyimlenen üzüntü veya öfke gibi duygular seansın duygusal yoğunluğunu arttırır. Bu durum EMDR sonrası uyku ve EMDR sonrası baş ağrısı gibi fizyolojik bir tepkilerin meydana gelmesine neden olur. EMDR terapisinde dalgalanan duyguların ardından danışan duygusal dayanıklılık ve istikrar kazanmaktadır.

EMDR terapisinin uzun vadeli zararlı etkileri tespit edilmemiştir. Ancak EMDR terapisi uzmanlık gerektiren bir psikoterapi yöntemidir. Yeterli eğitim ve deneyime sahip olmayan kişiler tarafından uygulandığında, terapi sürecinde beklenmedik olumsuz sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Örneğin danışan travmatik anı ile başa çıkmakta zorlanabilir veya mevcut semptomların kötüleşmesine neden olabilir. Bu nedenle EMDR terapisi almak isteyenlerin EMDR terapisi eğitimi almış bir uzmandan psikolojik destek alması önemlidir. Terapistin eğitimi ve yeterliliği, EMDR terapisinin güvenli ve etkili olmasında kritik rol oynar. EMDR uygulayıcı eğitimi, EMDR derneği ve uzman EMDR terapistleri tarafından verilmektedir.

EMDR terapisi bilimsel arka planı var mı?

EMDR başlangıçta travmatik anılarla ilişkili psikolojik ve fizyolojik problemlerin hafifletilmesi amacıyla tasarlanmış bir psikoterapi yöntemidir. Ancak yapılan güncel araştırmalarda EMDR terapisinin anksiyete, depresyon, kişilik bozuklukları, bağımlılık gibi psikopatolojilerin tedavisinde de etkili olduğu belirtilmiştir.  2019 yılında yapılan 30’un üzerinde randomize kontrollü çalışma, EMDR’nin travma sonrası stres semptomlarını yok ettiği veya azalttığını; ilişkili psikolojik bozukluk semptomlarında (kaygı, kronik ağrı) da azalma sağladığını göstermiştir.  EMDR birçok uluslararası kurum ve kuruluş tarafından da önerilmektedir. Bunlar arasında Dünya Sağlık Örgütü, Amerikan Psikiyatri Birliği, Amerikan Psikoloji Derneği, Uluslararası Travma Stres Çalışmaları Derneği yer almaktadır.

EMDR, psikoloji literatüründe yapılan çalışmalar güncelliğini korumaktadır. Güncel araştırma konularından biri ise online EMDR terapisidir. Teknolojinin gelişmesi ile birlikte online EMDR terapisi de tercih edilen yöntemlerden biri haline gelmiştir. EMDR uygulayan psikologlar online EMDR terapisinin da yüz yüze terapi kadar etkili olduğunu belirtmektedirler. Özellikle online EMDR erişilebilirliğin kolay olması, zaman ve mekan konusunda esneklik sunması ve online EMDR terapi ücretlerinin daha çeşitli olması nedeniyle tercih edilmektedir. EMDR terapi fiyatları seans süresine, terapistin yetkinliğine ve terapistin uzmanlığına göre değişiklik göstermektedir. Bu nedenle EMDR senas ücretleri 2024 yılı için belirli aralıklarda yer almaktadır.

Yapılan bilimsel araştırmalar ve EMDR ile iyileşenler EMDR terapisinin travma, anksiyete, depresyon ve diğer psikolojik rahatsızlıklar üzerindeki olumlu etkilerine vurgu yapmaktadır. Sonuç olarak EMDR terapisi psikolojik destek almak isteyen bireyler için etkili ve tercih edilen bir psikoterapi yöntemi olmaya devam etmektedir.

Kaynakça

• Charyeva, B. (2023). EMDR Terapi. Genç Uzmanlar
• EMDR Derneği. EMDR Nedir? Erişim adresi: https://www.emdr-tr.org/emdr-nedir/
• Research Overview, EMDR Institute Inc., Erişim adresi: https://www.emdr.com/research-overview/
• Leonard, J., Medical News Today,  EMDR therapy: Everything you need to know, Erişim adresi: https://www.medicalnewstoday.com/articles/324354
• Cognitive Behavıoral Therapy Los Angeles. (2023).  Does EMDR Really Work? Erişim adresi: https://cogbtherapy-com.translate.goog/cbt-blog/does-emdr-really work?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=tr&_x_tr_hl=tr&_x_tr_pto=sc